Campanita, Tinkerbell, A Fée... O traveso trasgo que protexe ao mítico Peter Pan na factoría de Disney, vímolo mil veces desde que eramos nenos. Cando aparecía na televisión dos anos 60 en branco e negro presentando as rexións máxicas de Disneyland -Frontierland, Tomorrowland, Adventureland e Fantasyland- non nos dabamos conta de que aquela nena alada pintaba o símbolo da radioactividade.

En novembro de 2012 Canle Plus Francia Catastrophes nucléaires de Camille Lepomellec: Mostrou o documental Histoires secrètes, que hoxe se pode ver por Internet, xa que non son coñecidos polos cidadáns sobre a enerxía atómica. Moitos deles démonos conta do traballo de Walt Disney na propaganda da enerxía atómica.

Cando a película leva unha hora e doce minutos, a voz en off conta que en abril de 1979 o accidente da central de Harrisburgo provocou a primeira evacuación nuclear, o que provocou dúbidas a moitos americanos sobre a bondade do átomo: “Desde o principio da nuclear, para acougar á poboación, que estaba aterrorizada polas radiacións, o goberno e os industriais fixeron rodar varias películas para que pasasen polas escolas e a televisión. Isto foi producido por Walt Disney en 1957”. E despois das famosas entradas da Campanita, que vimos mil veces na nosa infancia, ábrese o tema especial da semana: Our friend, the Atom, o noso compañeiro Atomoa.

O documental de Canle plus mostra a película de Disney a un matrimonio que tivo que fuxir da súa casa no accidente da central de Three Mile island, en Harrisburgo, en 1979. Lémbrano ben. “Ensinábannos en primaria, no apartado de ciencias. Na pantalla era máis agradable que no libro. Ademais, era de debuxos animados, aínda máis amable”.

Aínda que tamén ten versión en papel –O noso amigo o átomo bautizado– foi a película a que realmente deixou a marca. Os debuxos animados foron vistos na escola por nenos e nenas dos anos 1950- 1960. Tamén se pode ver en Internet con subtítulos en castelán.

Ivan Jimenez Montalvo explicou no blog A fórmula do lapis que fixo Our friend, the Atom tan eficaz. “Como un funambulista, Disney inventou o espectáculo do entretemento e a difusión científica; vinculando os intereses das empresas coa atención á pedagoxía; a comunicación de masas e a responsabilidade social”. Noutras palabras, que a enerxía atómica, que demostrou o seu valor militar na guerra mundial, converteuse despois nunha liña de negocio, facendo o traballo moi ben ás corporacións.

Disney anunciaba que a era atómica ía revolucionar o mundo como o fixeron a idade do bronce e a industrialización. A principal fonte de enerxía do futuro sería a nuclear. Da mesma maneira que a bomba atómica había quedado desfasada pola explosión convencional anterior, o petróleo podería superar as forzas nucleares como o carbón. A nuclear ía a colonizar todos os ámbitos da vida. Unha enerxía inesgotable, limpa e... sen residuos.

Monstro asasino o noso criado

Our friend, the Atomen, como en todas as seccións do programa Disneyland, o propio Walt Disney presenta a icona do átomo: “O noso futuro está no átomo. Todos queren entender como funciona”.

As 20.000 leguas de Jules Verne parten da famosa submarina que o capitán fixo explotar para que a súa enerxía non caese en mans de ninguén. Nautilus Walt Disney, coñecido por todos os jovenes na ficción, presentarao equiparándose ao submarino atómico do mesmo nome que o Exército de EE. Que pasou no medio?

Our friend, o responsable científico de The Atomen, o físico Heins Haber, explícanolo. Acompañado de contos, tamén “porque nos demos conta de que o tema se parece moito ás historias dos trasgos. En concreto, as 1001 noites co Pescador e o xenio do libro”.

Había un pescador que desde facía moito tempo vivía moi pobre. Un día, despois de derrubar repetidamente as redes, chegou ás súas mans unha xerra de bronce. Tiña a boca tapada cunha tapadeira de chumbo. Sorprendido polo achado, o pescador está convencido de que un barco tan ben pecho debe ter algo precioso.

Cando o vello pescador ábrea, desde o barco descóbreselle un xenio incrible. “Vouche a matar”, di temerosamente, e cando o pescador lle pregunta por que ten que facelo, o xenio dille: “Estiven preso durante moitos séculos neste barco. Háseme encolerizado a cólera, háseme engrandecido moito, e xurei que quen me liberase a min tería que morrer”.

Para escapar da morte, o pescador esperto proponse facerlle unha pregunta ao monstro: “Como é posible que un ser tan poderoso como ti estea metido nun barco tan pequeno?”. O xenio aumentaba de furor. “Como? Dúbida de que eu poida volver meterme no barco?”. Cando se embarca para gañar a aposta ao pescador, este apresará ao xenio. Ata que o xigante recoñeza que ten un depredador e que lle fará todo o que lle pida.

Velaquí a esencia da enerxía atómica, explicada brevemente por Heins Haber, o amigo Xerezade. A partir de aí, as explicacións da enerxía que ten que cambiar o mundo alargaranse até o final. En teoría, comezando por Demócrito e moito máis tarde por John Dalton, Amadeo Avogadro, Antoine Henri Becquerel, Pierre e Marie Curie, Albert Einstein, etc. Na práctica, mostrando de forma didáctica como funciona un reactor nuclear.

Ao final de tres cuartos de hora, xunto a General Electric e as multinacionais máis potentes, Walt Disney ensinou a nenos e mozos que o mundo se enchería de miles de reactores, que as radiacións servirían para mellorar a produción de plantas e animais. Na superficie da terra acendéronse miles de pequenos soles.

Our friend, the Atome non vía o perigo do átomo se non se falaba das armas atómicas no camiño: Con Hiroshima e Nagasaki viuse o mortais que son, pero o átomo civil obraría de forma moi distinta, como un deus dominado por físicos e enxeñeiros.

As centrais nucleares carecen de residuos na propaganda disfrazada de pedagoxía. A contaminación é mínima. Por iso é tan mortal o documental de Disney Our friend, the Atom. Oculta ás xentes dos países con enerxía nuclear unha gran parte da verdade, unha verdade contaxiosa que está na base dos danos que sofren as persoas cando aumentaron os accidentes.