Ana López, directora de Kultur Leioa, está alén da liña de teléfono, e é Kultur Maratila a que se celebrará a partir do 28 de febreiro. O obxectivo desta iniciativa é mostrar obras integramente en eúscaro e impulsar a creación vasca, e para iso “quixemos traer a Euskadi o programa máis amplo e variado posible”. Pretenden ofrecer un programa equilibrado e novo.

Kultur Leioa xa ten a súa marca, a súa liña estética, e Maratila encaixa con esa liña. Neste programa preténdese mostrar como están a funcionar os creadores vascos. Segundo Ana López, non reúnen a tanta xente como os de castelán, “e por iso hai que tentar crear público, facer un esforzo para que a xente se afaga a ir ao teatro en eúscaro. A oferta é imprescindible, porque é a nosa propia creación, e a aposta ten que ser máis acusada, porque é de aquí. Pero non é fácil atraer a un novo público”.

Kultur Maratila é unha iniciativa que se levou a cabo xunto á plataforma de grupos de teatro Artedrama. A obra reúne ás compañías de teatro Dejabu, Le petit théâtre du Pain, Sivom Artzamendi e HutsTeatro. O responsable deste último grupo é precisamente o portavoz da plataforma: Iñigo Ibarra. É dicir, o actor Ander Lipus. Teñen a súa sede en Leioa Cultural. Segundo aclarounos Lipus, “queriamos ampliar a experiencia dos encontros de Aulesti a Leioa –Artedrama Laboratorios realiza todos os fins de semana unha vez ao ano en Aulesti, dirixido a dramaturgos e dramaturgos–. É sabido que a realidade social é diferente, pero aínda así, queriamos organizar unha semana adaptada á creación vasca en Kultur Leioa, un festival ou encontro de artes escénicas, ou algo así”.

Como xa se mencionou anteriormente, este ano celebrouse a segunda edición, e ademais do teatro tamén se programaron actuacións musicais, bertsos e performances. Segundo Lipus, “nalgúns pobos a programación en eúscaro non trae moito público. O noso é tozudez, e esperamos que aos poucos Leioa énchase de públicos euskaldunes. Aínda nos queda moito traballo por facer, pero bo, así é o noso oficio. Ás veces conseguimos o éxito e ás veces arrastrámonos”.

Ampla programación

A Kultur Mariña deste ano comezará o 28 de febreiro cunha estrea, Pasado perfecto. Horman Poster é o último traballo da compañía de teatro bilbaína, que dirixiu Teatro Arriaga. Trátase dun programa bastante amplo que presenta diversas disciplinas artísticas. Son proxectos pensados e creados en eúscaro. Para Lipus, “nalgúns casos son propostas estéticas extraordinarias, o que constitúe un interesante programa. É dicir, traerá a conexión e os xogos entre moitas disciplinas”.

A obra de teatro Pasado perfecto “é un álbum de fotos. Un exercicio para lembrar algo de cada unha das fotos do pasado e recolléndoas unha a unha nunha mesa”, escribiu Matxalen de Pedro, membro do grupo Horman Poster. “Pódese dicir que é unha coreografía de imaxes, unha danza dunha serie de imaxes dos anos 70. Queriamos ter unha relación juguetona coas fotografías que compoñen o arquivo histórico da nosa memoria e dalgunha maneira abrir un diálogo histórico co público. De feito, en función do noso traballo creativo propomos un tipo de corpo e movemento que nos permita establecer unha relación co público. Neste caso, porque os obxectos máis importantes son as imaxes da historia, as nosas accións e corpos danlles o lugar máis destacado”.

Na obra que se estrea na Maratila o grupo Horman Poster mergullarase na memoria e no mundo da representación. “O espazo da memoria é fundamentalmente colectivo. O que lembramos ten un significado colectivo ou social na súa orixe. Ao mesmo tempo, o que lembramos sérvenos para coñecer a imaxe do noso futuro. As cousas relatadas e as pegadas recuperadas forman o puzzle do pasado. A fricción entre a memoria persoal e a versión oficial da historia é moi interesante. A historia oficial esquece moitas cousas. Uns á mantenta e outros sen querer”, explícanos Matxalen de Pedro. Na súa opinión, Kultur Maratila “é unha gran oportunidade para impulsar as artes escénicas contemporáneas en eúscaro”.

O colectivo Metrokoadroka tamén porá en escena o seu último traballo, Poza: Por que bailan os bosníacos?. Este último é o resultado do traballo realizado en Bilboeszena, que se presentou no festival BAD como work in progress ou un traballo totalmente incompleto. Parece que o grupo que reúne a Oier Guillan, Asier Sarasola, Ander Fernández, Idoia Beratarbide e Jabi Barandiaran deu por concluído este traballo sobre a alegría e a beleza. A obra, que conta coa palabra, a poesía a miúdo protagonista, e outras disciplinas, como a imaxe ou a música, tamén se poderán ver en escena.

O mesmo día, o bertsolari Andoni Egaña e o músico Xabier Lizaso presentarán o espectáculo Bi arreba, gravado na Praza Nova de Bilbao. A historia de Bi arreba é un encontro entre o pianista Chopin e o bertsolari Xenpelarr. Une música clásica e versos.

O 2 de marzo, a sala Kultur Leioa acollerá todos os espectáculos. O grupo de teatro Rouge Eléa representará a obra Biutz. Biutz é o nome dun paso fronteirizo entre Ceuta (España) e Marrocos. O grupo Rouge Eléa achegarase ás fronteiras, tanto coñecidas como curiosas. Pola noite, en cambio, poderase gozar do concerto de Anari na sala Multibox.

Ez Dok Hiru tamén nos ofrecerá o seu último traballo o 3 de marzo: Lingua Nabajorum. Esta obra cóntanos a historia do eúscaro, tal e como nos explica o actor Patxo Telleria: “Contáronllo dous aloucados. Explicamos como xurdiu a lingua desde os seus inicios (sons, onomatopeyas) até a actualidade (batua). Contamos a historia a través de historias, en cada época diferente, desde o neolítico até agora, con motivo dun feito social ou político, contamos o proceso da creación e transformación da lingua. Pero non te preocupes, contámolo de forma totalmente acientfica e inmoral. Para que fagas unha idea, Euskaltzaindia ofrece unha recompensa a quen nos sorprende con vida ou morte”.

Nesta última posta en escena, con todo, produciuse unha pequena evolución, tal e como nos explica o membro de Ez dok Hiru: “Hai máis teatralización, a diferenza das anteriores, representamos diferentes personaxes. Nas anteriores aparecemos sempre como Patxo e Mikel, desde o principio até o final. Ten o toque de Monty Python, por dicilo dalgunha maneira”.

A iniciativas como Maratila parécelle ben Patxo Telleria. “Segundo a nosa experiencia, cando os eventos se enmarcan nunha iniciativa máis global, como festivais, xornadas ou semanas culturais, a resposta da xente é bastante boa, mellor que cando se trata dun evento sinxelo e illado. Hai máis apoio publicitario e a xente recibe información máis detallada”.

Nese sentido, di que é beneficioso. “Maratila, programada integramente en eúscaro, é unha gran aposta, xa que é en Leioa. Non se pode comparar con casos similares como os Palacios de Azpeitia. Tamén son escaparates de teatro en eúscaro, pero se realizan nunha zona case totalmente euskaldun. A realidade lingüística de Leioa é diferente. É unha aposta máis atrevida en si mesma”. A xuízo de Telleria, este tipo de iniciativas necesitan tempo para consolidarse, e si dáselle a posibilidade de perdurar no tempo, está convencido de que se fortalecerá ano tras ano.

O prezo da entrada oscila entre os 6 e os 8 euros. É un prezo que se adapta aos tempos de crises. Doutra banda, tamén existe a posibilidade de adquirir a Bonomaratila, o que nos permite ver os 6 espectáculos por 30 euros. En opinión de Ander Lipus, “hai quen pensa o contrario, que é caro. E a crise? ! O teatro sempre está en crise. Con todo, a oferta é atractiva”.

Creadores Xestor

Pero, cando se converteron as compañías de teatro e os creadores en xestores culturais? Ander Lipus respondeunos: “Cando amas un oficio e ves carencias nese oficio, é imprescindible traballar nun ámbito máis amplo. No meu caso, polo menos así é. Temos que reinventarnos constantemente. Actuar como actor nunha única obra de teatro, hoxe en día, en Euskal Herria, non é posible. Doutra banda, o sistema actual non favorece a relación entre os grupos teatrais. No noso caso, tentamos manter unha relación directa cos grupos. O noso carácter ten que ver coa dinámica de Le Petit Théâtre de Pain e Harri Xuri do Norte”.

Niso está, ao parecer, a clave do teatro vasco. Son proxectos, na maioría dos casos, modestos, de pequeno formato. A Patxo Telleria parécelle que nos últimos anos a oferta está a multiplicarse, “pero case sempre son espectáculos de pequeno formato. Non hai industria teatral que poida arriscarse con grandes e potentes obras, e iso é unha mágoa. Porque o teatro vasco necesitaría de cando en vez algunha montaxe totémica que atraia a atención, para que nos gañemos a nosa autoestima e prestixio”.

Hai que atraer, crear e impulsar a un novo público. “Eu diría –di Lipus- que en cada pobo a situación é diferente, e que cada lugar ou espazo ten a súa propia identidade, ou a necesitaría. Hai lugares máis alternativos e outros máis institucionais, pero está claro que a cultura vasca debe estar en todos os sitios”.

Con todo, segundo Patxo Telleria, a evolución do teatro vasco foi a seguinte: “As infraestruturas, sobre todo, cambiaron moitísimo. Hai vinte anos era inimaxinable o número de teatros públicos que temos hoxe en día. Talvez este sexa o cambio máis evidente. En xeral é moi satisfactorio, pero ás veces é evidente a falta de equilibrio. Nalgúns pobos construíronse grandes teatros, e polo seu tamaño, demasiado caros para o mantel, e apenas queda diñeiro para a programación.

Doutra banda, produciuse unha gran profesionalización entre programadores e distribuidores, e esta tamén é unha moeda de dúas caras. Ten as súas cousas boas, pero tamén é demasiado evidente a tendencia á “funcionarización”, no peor sentido da palabra. Noutras áreas, con todo, non se avanzou nada. É bastante rechamante que este pobo non teña unha Educación Teatral regrada nin un Teatro Nacional, para poder realizar as “obras totémicas” antes mencionadas.

“Desde o momento en que vivimos nunha permanente resistencia cultural, o compromiso co eúscaro ten que ser maior e de todos”, conclúe Telleria, “hai que pelexar moito, pero bo, está claro que nesta lingua minorizada as cousas ás veces son máis difíciles. É curioso o comportamento do mundo do castelán. Fannos unha e a mesma pregunta cando está en eúscaro: E non o faredes en castelán? Cando é en castelán, non se lles ocorre a pregunta: E non o farán en eúscaro?”.