O 20 de febreiro de 2003, a Garda Civil lanzou un dos ataques máis graves contra a prensa vasca. Por orde do xuíz da Audiencia Nacional Juan do olmo, rexistráronse varias sedes e procedeuse ao peche de Euskaldunon Egunkaria. Tamén dez persoas con responsabilidades no xornal entraron de noite nas súas casas e seis deles, tras permanecer incomunicados durante varios días, foron encarcerados incondicionalmente. Houbo denuncias de tortura –unha das detidas tivo que ser trasladada ao hospital por causas que aínda non se determinaron– e a preocupación impúxose de forma inmediata.

O sucedido naqueles días tivo unha gran repercusión na sociedade vasca, cunha manifestación xigante en Donostia pódese medir o alcance da preocupación da xente. Os detidos foron liberados aos poucos –nalgúns casos tras meses de cárcere–. O xuíz Do olmo ordenou mediante un auto manter o xornal pecho durante seis meses. Non se abriu máis. Uns meses despois, cando o segredo do sumario saíu do segredo, descubriuse o argumento principal de todo esta montaxe: O rotativo asegura que o diario ten unha conexión económica con ETA, segundo a mesma fonte.

Algúns medios e políticos empezaron a criminalizar o diario Euskaldunon Egunkaria na década dos 90, alegando que se trataba dunha novidade de ETA. En 2001, os gardas civís comezaron a investigar varias empresas do mundo do eúscaro a partir duns papeis de ETA que foran usados anteriormente para o peche de egin. Dedicáronse a buscar a proba máis insignificante que xustificaba o vínculo económico, así como a organizar outra operación policial. En outubro de 2003 foron detidas outras oito persoas que participaron na xestión económica do xornal, entre outras accións. De novo a incomunicación, a pantasma da tortura.

Se se facía unha lectura política, moitos pensaban que o Estado español quería trasladar unha mensaxe ao nacionalismo máis aló da esquerda abertzale, precisamente na época cálida na que o lehendakari Ibarretxe presentou un plan de novo estatuto político –houbo tamén máis operacións contra a contorna de ETA, por pór de relevo unha, contra AEK–. Con todo, os gardas civís non atoparon nin un só gran nos rexistros nin nas sondaxes para relacionar ao diario con ETA. Entón, ao fallar a conexión económica, Do Olmo dividiu o caso en dous: a cuestión principal e a cuestión económica. O xuíz de instrución puxo sobre a mesa un relato de deducións para a causa maior e procesou a sete persoas: Txema Auzmendi, Joan Mari Torrealdai, Iñaki Uria, Martxelo Otamendi, Xabier Oleaga, Pello Zubiria e Xabier Alegría.

A pesar de que a tolemia deste caso era evidente, os procesados tiveron que soportar durante longos anos a vía da cruz e o tortuoso proceso até o xuízo para demostrar a súa inocencia. En abril de 2010, a Sala Quinta da Audiencia Nacional ditou sentenza absolutoria e fíxose cargo da instrución de Do olmo, alegando que se cometeron graves erros e que se realizaron interpretacións erróneas. A sentenza sinala, entre outras cousas, que o xuíz de instrución non tiña que pechar o diario Euskaldunon Egunkaria. Do olmo mantense no seu posto de traballo habitual na Audiencia Nacional desde o pasado venres.

E a cuestión económica?

Aínda que Do olmo dividiu o sumario en dous partes, ambas as ramas foron atadas en gran parte. O presunto delito terrorista dun deles converteu en terrorismo os presuntos delitos económicos do outro.

Tras un gran impasse, en 2007, Do olmo procesou a oito persoas no sumario económico: Joan Mari Torrealdai, Iñaki Uria, Txema Auzmendi, Joxe Mari Sors, Ainhoa Albisu, Mikel Sorozabal, Begoña Zubelzu e Fernando Furundarena. En concreto, o maxistrado acúsalles dos delitos de modificación do IVE, incremento da tirada para obter subvencións e pequenas irregularidades económicas. A petición penal da acusación é desorbalizada: Entre 13 e 26 anos de cárcere e entre 21 e 33 millóns de euros de multa.

Xunto ao procesamiento, Do olmo iniciou un procedemento abreviado para que o xuízo se celebre canto antes. Con todo, a sentenza absolutoria do caso principal ditouse antes, o que cambiou o rumbo da causa económica que se ditou. Ao non haber delito terrorista, a Audiencia Nacional non pode axuizar delitos económicos ordinarios, polo que o caso quedou en mans da Audiencia Provincial de Gipuzkoa.

As defensas dos imputados presentaron senllos informes da Deputación de Gipuzkoa e do Goberno Vasco nos que rexeitan a existencia de fraude fiscal e malversación. Doutra banda, en decembro de 2011, o tribunal de Gipuzkoa deixou fóra de xuízo a acusación popular exercida por Dignidade e Xustiza ao considerar que o obxectivo da asociación é perseguir delitos relacionados co terrorismo.

Con estes informes, e sen a acusación popular, podería pensarse que o fiscal retiraría a acusación, pero de momento non o fixo, polo que existe un alto risco de que se celebre o xuízo. Outra cousa é que se manteñan as mesmas peticións de pena, e no caso de que se celebre o xuízo, a maxistrada da sala do penal número 3, Carmen Zubimendi.

Peche do xornal gratis ao Estado

Aínda que a sentenza de absolución de 2010 foi definitiva, suceder con Euskaldunon Egunkaria non concluíu, polo que moitos dos feridos seguen aínda abertos. As consecuencias xudiciais seguen aí, porque hai que ver como vai acabar a cuestión económica. Doutra banda, o sufrimento persoal dos detidos e procesados non se viu en absoluto. Como esquecer os longos días e meses de cárcere? Torturas e malos tratos sufridos?

Todas as denuncias de tortura foron arquivadas pola Administración de Xustiza española. En 2008, Martxelo Otamendi compareceu ante o tribunal de Estrasburgo, despois de que se esgotasen todas as vías en España. Na sentenza publicada hai catro meses, o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos condenou a España por non investigar os casos de tortura de Otamendi e condenoulle a pagar 24.000 euros: “Torturar en España é barato”, afirmou Otamendi.

A sociedade vasca tamén está a sufrir o corte da cegueira do Estado: O diario Euskaldunon Egunkaria foi clausurado e segue pecho, a pesar de que a Audiencia Nacional informoulle de que non se requiría unha medida desa envergadura. Ao Estado saíulle gratis, xa que as reclamacións de indemnizacións foron rexeitadas nos tribunais de xustiza. Cantas persoas frustraron naquel escura febreiro de 2003 o esforzo de crear un xornal en eúscaro?

A situación política actual é diferente, pero o Estado mantén intactas todas as estruturas represivas de hai dez anos. Que garantía temos, hoxe ou mañá, si a outra persoa ocórreselle cometer unha masacre semellante?