Arritxu Santamaria, de Eusko Ekintza, e Nekane Garmendia opinaron que "non está en mans de pensadores e emprendedores, senón das políticas economistas". A crise político-económica no Estado español é total, e ademais, o bipartidismo hase desmoronado. Si a transición de 1977 levouse a cabo desde a verdade, a xustiza e a reparación, o sistema democrático do Estado español non estaría arraigado hoxe en día nos valores do franquismo.

Reivindican a transición política e a necesidade de crear condicións subxectivas e desenvolver a política como un acto social.

Eusko Ekintza presentouse como un punto de encontro entre as distintas sensibilidades da esquerda abertzale. Preguntada pola súa afinidade con EAE-ANV, a resposta é: “ANV está fóra da lei. En Eusko Ekintza hai xente de ANV e EA, tamén libertarios, comunistas e de Esquerda Soberanista”.

Por que este novo aspecto? Por que creastes Eusko Ekintza?

Nekane Garmendia: Empezamos a reunirnos cando a esquerda abertzale estaba en plena crise, fai dúas ou tres anos. Formulamos novas formulacións de face ao futuro. Somos xente de diferentes liñas e ideoloxías, de traballo militante no pasado, coñecémonos todos. Así as cousas, fixemos un diagnóstico da situación política actual.

Arritxu Santamaria: Segundo este diagnóstico, tanto a socialdemocracia como o liberalismo non achegan nada á promoción da nova sociedade que queremos. A socialdemocracia está afogada pola corrupción, e o neoliberalismo tamén. Debemos construír un sistema que supere a actual conxuntura política, económica e social, e para iso non serven os citados modelos sociais. No mesmo momento, Euskal Herria atópase baixo unha gran presión. As ilegalizacións deixaron a toda a esquerda abertzale patas para arriba. Por tanto, propomos outra correlación de forzas entre os diferentes sectores da esquerda para superar esta situación.

Garmendia: No punto de partida de Eusko Ekintza hai vontade de encontro, pero non fixemos máis que empezar. A unidade da cidadanía da esquerda é o noso primeiro obxectivo.

No fondo sodes un partido político. Cal será a estrutura da Acción Vasca?

Santamaría: Creamos un partido, pero cunha vocación: cunha formulación de organización da cidadanía de abaixo arriba, baseada na democracia real ou radical, nunha palabra: participativa. Vemos que a democracia é débil, polo que tamén queremos cambiar a forma na que se constrúe o partido. Non queremos a figura do brillante personaxe portelado, por iso estamos aquí dous membros. A nosa intención é levar a cabo o traballo colectivo promovendo iniciativas cidadás.

Pero como?

Garmendia: Para empezar, na nosa organización é fundamental tomar as rexións como modelo principal. Así iniciamos a estructuración desde as rexións naturais. Estamos adiantados no Goierri ou Urola de Gipuzkoa. O Partido conta con tres figuras: activistas, membros e afeccionados. Daquela cada un verá como se compromete a si mesmo. Na Diáspora habemos visto que o proxecto pode interesar á xente. Durante dous meses, a través dos congresos rexionais, constituímos un grupo coordinador a nivel nacional. Xa estamos a traballar en Álava e en Bizkaia. En Iparralde, de momento, a actividade desenvolveuse en Lapurdi.

Fai un momento falaban da crise. Entre eles, a crise da esquerda abertzale.

Santamaría: O sistema político está en crise e o nacionalismo tamén. A represión tivo moita influencia na esquerda abertzale, o debate político ha quedado bastante abandonado, creou unha gran indiferenza, deixounos un momento sen forma de organizarnos. É un gran buxán e hai un deber. Hai que restablecer as utopías políticas para que a esquerda marque novos rumbos.

Por que non estades en Sortu?

Santamaría: Primeiro, porque o noso dereito é crear un partido político.

Garmendia: Doutra banda, porque a esquerda abertzale ha estado historicamente organizada nunha unidade cidadá, non nun partido único. Na esquerda abertzale non todos estamos no mesmo campo, sobre todo na forma de organizarnos temos diferenzas. A esquerda abertzale non pode articularse nun único partido. Foron HB ou EH, sempre estiveron os partidos e o movemento popular xunto a eles. Sortu non é unha unidade popular, é un partido.

E tamén Eusko Ekintza.

Garmendia: O noso partido, se nos deixan funcionar como partido, non será hexemónico. Somos independentes e de todas as tendencias. Somos diferentes de Sortu.

Santamaría: De todos os xeitos, a esquerda abertzale é o noso marco natural, no que hai proxectos. Nós nacemos con vocación de complementar outros proxectos, pero fóra do hegemonismo. Non vemos que a esquerda abertzale constitúase nun partido único. Temos diferenzas no diagnóstico da situación, nós non vemos que esteamos nun novo tempo. O parón de ETA supuxo unha nova situación para a esquerda abertzale e para o futuro das liñas políticas que xurdirán. Hai que promover o ámbito a través da acumulación de forzas e a política anticapitalista de esquerdas.

Non están nese sentido as outras directrices da esquerda abertzale?

Santamaría: Nos relatorios que lin, aínda que se mencione o anticapitalismo, queda de forma semi-literaria. O anticapitalismo esixe desenvolver toda a liña política, e iso non o vemos claramente. Hai que fomentar a tendencia anticapitalista, e para conseguilo expomos, por exemplo, a desobediencia civil.

Arnaldo Otegi, “temos que sumar desobediencia civil ás nosas loitas actuais” díxonos en Argia, desde o cárcere de Logroño.

Santamaría: Nos relatorios de Sortu hai esta opción, pero necesita máis concreción. Obviamente, coincidimos en moitas cousas, pero para nós a desobediencia civil non debe ser unha actitude estética. Non é probable que tamén para eles, pero é preciso que se explique con claridade. A unilateralidad, por exemplo, debe ser máis definida, servir para establecer relacións de forza e estar disposta a enfrontar. O cambio de réxime no Estado español non vai vir en por si, senón pola dura loita.

Onde está a clave da loita?

Santamaría: A clave está na organización do movemento cidadán e para iso hai que traballar a relación política das forzas de esquerda. Para lograr os obxectivos da esquerda abertzale é necesario reverter a actual relación de forzas, baseada no movemento popular. Até agora, só foron as coalicións electorais de Bildu, Amaiur e EH Bildu as que se limitaron a votar. Por tanto, o movemento popular ten que estar representado na política institucional.

Non vedes a Eusko Ekintza representada por EH Bildu?

Garmendia: Algúns dos que estamos en Eusko Ekintza participamos na constitución de EH Bildu. Neste percorrido rexistráronse grandes altibaixos, momentos duros. En EH Bildu traballamos con moita xente independente, pero nós continuamos co proxecto e tamén nos presentamos ás eleccións. Algúns dos que están en EH Bildu tampouco fixeron moito até a súa creación. Algúns dos participantes que estamos en EH Bildu non estamos demasiado cómodos. EH Bildu non é o que esperabamos. Segundo a nosa experiencia, varias correntes non son facilmente aceptables. EH Bildu é sobre todo unha iniciativa electoral, non teñen intención de ir máis aló, non hai militancia, son membros dos partidos que a conforman. Non cremos que a maioría da xente que votou a EH Bildu queira unha coalición. Con todo, nós situámonos en EH Bildu, ese é o noso marco político natural.

En que momento está o movemento cidadán? Como fomentalo?

Santamaría: Primeiro hai que encher o movemento cidadán baleirado. Nos nosos obxectivos non está o de apropiarnos da torta das institucións. Para que un anaco de torta, se despois nos dá un pouco de ardor. Nós queremos promover un movemento que sexa o controlador da política institucional, que garanta a actividade institucional, que dea forza á política que se vai a facer nas institucións. Pola contra, seguiremos en crise: a crise do réxime actual produciuse pola falta de control, entre outras razóns, afogada pola corrupción. Expomos un socialismo que garanta a sociedade do benestar baseado no ámbito público, o cooperativismo e o comunitarismo. No País Vasco existen experiencias positivas nesta dirección: bancos éticos, iniciativas para a formación das terras públicas. Nace a moeda Euskoa en Iparralde. O que dá ao diñeiro un sentido distinto do capitalismo.

A declaración de Aiete cumpriu un ano moi longo. Que valoración facedes do proceso político de normalización?

Santamaría: É o momento de xestionar a herdanza de ETA. Na nova historia vivimos tres transicións, e agora tamén o estamos. Refírome á gran transición española, a un sistema político completamente corrompido. Para que a democracia sexa real temos que levar a cabo unha verdadeira transición. Para facer efectivo o réxime democrático do País Vasco necesítase unha arquitectura legal e xurídico-política en España.

Pero como conseguilo?

Santamaría: Propiciando unha confrontación que favoreza a transición política. É a nosa formulación, empuxe por aquí e empuxe por alá e o sistema descenderá para que o sistema sexa máis democrático ao final da crise. Neste caso, a aplicación da xustiza transicional.

Vaise a aplicar a xustiza transicional sen amnistías?

Santamaría: Non. Non se aplicará sen modificación do réxime. Para que non se repitan todos os abusos que provocou o sistema anterior, é necesario dar verdade, xustiza e reparación aos presos e vítimas. E ademais, temos que ter a garantía de que non volverá suceder. É algo que poucos mencionan, pero é o que garante o cambio na situación política. Cando se abordan os problemas políticos básicos, recoñécese a necesidade de amnistía para quen levaron a cabo a loita política; porque os delitos son políticos, eses delitos que a actividade política ha creado, esas leis, esas constructuras, teñen que cesar.

(...)

A amnistía indica que os nosos presos e combatentes loitaron por unha formulación política correcto. A Xustiza transicional do Estado español debe ser cuestionada porque garantiu corrupción, asasinatos, torturas e leis represivas.

Jonan Fernández, director do Departamento de Paz e Convivencia do Goberno Vasco, di que hai que aplicar a verdade, a xustiza e a reparación, pero que formulacións como a amnistía dificultan a solución.

Santamaría: Pero se o fai, o sistema seguirá funcionando. Ou se garante a arquitectura política até agora ou se tenta tirala. No século XX aplicáronse en España tres amnistías. A transición de 1977 foi unha gran chapuza. Cando se aplicou a Lei de Amnistía produciuse un cambio de réxime. A clave está en levar a cabo a verdade, a xustiza e a reparación. Pero para que isto prodúzase hai que adoptar posturas contundentes desde a esquerda. A amnistía ten sentido porque nós non queremos que siga as políticas que xestionou o antigo réxime. Que a amnistía non é conveniente para: Para os da esquerda si.