“A miña nai dixo, ‘si mátannos, morreremos todos xuntos’. O pai, ‘non, teñen toda a vida por diante’. E así se tomou a decisión”, di Josefina. Josefina é un dos 4.000 nenos vascos que foron exiliados de Euskal Herria a Gran Bretaña en 1937 para protexerse dos bombardeos levados a cabo pola sublevación de Franco. “Non durará moito, só tres meses”, díxolle o seu pai. Todos pensaban que os republicanos gañarían a guerra e que os seus fillos volverían pronto a casa. A maioría volveron, si, pero baixo a ditadura. 250 nenos quedaron para sempre en Inglaterra, lonxe dos seus pais e da súa patria, “sen personalidade”.

Josefina, Valentín, Juanita, Felix, Carmen, Manuel… En total catorce voces, catorce vivencias de nenos e nenas de guerra que teñen entre 80 e 90 anos na actualidade. Esas voces en off que contan a súa historia son o núcleo e a alma do traballo. Unha curiosa combinación de imaxes da época (audiovisuais e fotográficas) e animación que acompañan ás voces. Os autores experimentaron cunha animación cun toque estético dos videoxogos como medio para sacar á pantalla testemuños, pero parecéronme máis fortes e naturais as partes que mostran fotos e vídeos daquela época. A música de Iñaki Salvador e os seus efectos sonoros de gran credibilidade son o compañeiro ideal das vivencias.

O relato avanza cronoloxicamente. O inicio da guerra, o bombardeo de Gernika, a decisión de evacuar aos menores, a hora da despedida, a accidentada viaxe do barco A Habana que transportaba a 4.000 nenos desde Santurtzi a Southampton –coa ameaza do buque A Cervera de Franco–, a acollida dos ingleses, o Campamento Infantil Vasco, a súa dispersión ás casas e colonias británicas… En 1939, os nenos foron traídos ao País Vasco –ademais, o réxime de Franco quería devolvelos custe o que custe–, pero uns poucos, uns 250, vivirían alí, sen ver Euskal Herria e a súa familia durante anos. Os pais non lles preguntaron si estaban mortos ou deportados ou si enviaran aos seus fillos a nota de que non viñan debido á situación.

A película Agur esan (O adeus, o adeus) é o relato de todo iso, así como dos sentimentos, emocións e recordos dos seus protagonistas. Un valioso documento que recupera este episodio da nosa historia é, sen dúbida, un traballo decente ao redor dunha hora e cuarto de non caer no esquecemento. A película proxectarase o 8 de febreiro en Gernika, xa ten programadas as proxeccións en Elorrio e Arrasate e proxectarase en cines doutras localidades e capitais. A finais de febreiro, ademais, participará na Semana de Cine Vasco de Vitoria-Gasteiz. Na versión en eúscaro, os nenos da guerra falan inglés no orixinal, To Say Goodbye. O director tamén é inglés, Matt Richards, e xunto á tolosarra Izaskun Arandia preparou o guión da nova tempada. En xeral, o obxectivo foi “manter vivo” o testemuño destes nenos abandonados pola historia.

Tráiler da película: