O mundo estaba preocupado, ou polo menos moitos mundanos que non podían atopar nada mellor, xa que o fin do mundo viña ser o 21 de decembro de 2012. Isto non ocorreu e ninguén se sorprendeu.

Pero a curiosidade por coñecer os detalles que se esconden detrás das estupideces da data deunos a coñecer a moitos como os mayas tiñan organizado un calendario moi concreto, o cal levaba a cabo no día da celebración do ciclo tan longo como é o 13. Falouse moito das antigas construcións daquela civilización, da súa sabedoría, da súa decadencia... coma se hoxe non existisen millóns de persoas da súa mesma raza.

Os líderes do EZLN, amantes das metáforas e os paradoxos, elixiron ese día para demostrar que a xente segue viva no século XXI. Lonxe do aparato das profecías e dos smartphones dos turistas, nun recuncho da selva de Lakandona manifestáronse en silencio o 21 de decembro os cidadáns das etnias dos tzotziles, tzeltal, chole, zoque e tojolabale.

As crónicas sinalan que ao redor de 40.000 persoas encheron as rúas dAs Margaridas, Comitan, Altamirano, San Cristóbal das Casas e Ocasingo, coas caras cubertas, en man buxán e en silencio. O novo gobernador de Chiapas, Manuel Velasco Coello, do Partido Verde Ecoloxista, aclarou á prensa que xa ordenou a policías e militares que non saísen das casernas, coma se dalgunha maneira pactouse que a exhibición terminase sen incidentes.

Nos próximos días, durante a noite de Urtats, os líderes do EZLN e en concreto o subcomandante Marcos deron a coñecer ao mundo que seguen vivos como movemento e que darán novos pasos en 2013.

As celebracións terminaron coa gran festa da última noite do ano, na madrugada na que se cumprían 19 anos desde 1994, cando o EZLN lanzouse contra o goberno mexicano. No primeiro día de 1994, o día da estrea do Mercado Sen Fronteiras Norteamericano (NAFTA nas súas siglas en inglés), un dos pioneiros do neoliberalismo entre México, Canadá e EE.

O equipo dA Xornada realizou o relato exacto da curta guerra e os sucesos de anos posteriores que provocou a morte dun centenar de activistas, soldados e civís nas cifras do Goberno, no documental Zapatistas, crónica dunha rebelión (duración 1:53, visible en Internet).

En 1995 e 1996, o goberno mexicano e os zapatistas levaron a cabo longas negociacións de paz baixo a supervisión de observadores chegados do mundo e do bispo Samuel Ruiz, que actuaba como mediador. O pacto de San Andrés recolle os puntos acordados entre as dúas partes: Dereitos e cultura indíxenas, Democracia e xustiza, Benestar e desenvolvemento, Reconciliación e Dereitos da muller. A principios de 2013 os dirixentes do EZLN adhírense aos acordos de San Andrés, reprochando ao Estado que só deu pasos no primeiro do cinco puntos.

Aquí estabamos e somos

Durante os últimos meses o EZLN permanecía en silencio. Nun do tres documentos difundidos a finais de ano aclárase que se actuou con total sixilo na reordenación das rexións que funcionan de maneira autónoma: “Nós, que nunca nos fomos aínda que se empeñaron en facerlles crer os medios de todo o espectro, rexurdimos como indíxenas zapatistas que somos e seremos”.

O EZLN reivindica que nestes pobos mellorouse notablemente o seu estilo de vida, que se vive mellor nos seus que nos pobos indíxenas que dependen das autoridades oficiais da súa contorna: “Os propios indíxenas que votan ao PRI veñen aos nosos hospitais, clínicas e laboratorios, xa que nos do goberno non hai medicamentos, nin instrumental, nin médico, nin persoal cualificado”.

Tras destacar os pasos dados nos ámbitos da vivenda, a agricultura e a gandaría, as escolas, a igualdade das mulleres, a cultura, etc., o EZLN concretou a súa declaración en seis puntos.

Os expertos que coñecen a traxectoria dos zapatistas destacaron que: Seguir dentro do Congreso Nacional Indíxena (CONI), a decisión de construír novas pontes cos movementos sociais de México e o mundo, o descontento crítico con todos os partidos políticos mexicanos e abrir a man ao Goberno para retomar o camiño marcado polo pacto de San Andrés.

A declaración do 30 de decembro parece ser redactada de forma que só outras pasaxes poden ser entendidos. Isto enviado a un ou varios medios de comunicación ou comunicadores, por exemplo: “Tivemos a sorte de espertar a atención honesta e fiucega dalgúns medios de comunicación. Agradecémolo. Con todo, coa conduta que seguiu borróuselle. Os que apostaron pola existencia mediática, pola eliminación das barreiras de mentiras e silencios, fallaron. Nin cando non había cámara, nin micrófono, nin oído, nin mirada, eramos nós. Aínda estabamos cando nos insultaron. Cando nos esconderon en silencio, estabamos. E aquí estamos, sendo”.

A continuación advírtese que a partir de agora a palabra dos zapatistas será selectiva e que na maioría dos casos non poderán entendela máis que por estar con eles sen someterse ás modas mediáticas e conxunturais: “Aquí, cun pouquiño de petto, con grandes esforzos, materializouse outra forma de facer política. Poucos, moi poucos, terán a sorte de coñecela e aprender de ela”. Cales son as claves desta predición de auto-illamento?

Mentres tanto, tamén se moveron algunhas pezas polo outro lado dos mandos oficiais. México ten un novo presidente e o estado de Chiapas ten un novo gobernador desde 2012. Dicir que Manuel Velasco Coello é do Partido Verde Ecoloxista non aclara moito si sábese que ese partido foi expulsado polos verdes do mundo por ser de dereitas e partidarios da pena de morte. Pero Velasco sumouse a EZLN na reivindicación do pacto de San Andrés que rexeitou. Tamén prometeu liberar a dous presos políticos zapatistas.

O xornalista uruguaio Raúl Zibechi escribiu A tenaz zapatistan: resistencia “Os zapatistas ensináronnos que hai outras formas de facer política que non son a toma das institucións do Estado; é dicir, crear por baixo as formas de tomar decisións en equipo, crear e re-crear as nosas vidas segundo a intención de ‘obediencia manda’”.