As montañas de Bretaña Menez Are (en francés Monts d’Arrée) forman parte da paisaxe de Irlanda ou Gales no departamento francés de Finistère (en bretón Pen-ar-Bed). Poucas árbores, extensos prados, brezos e helechos, carbón vexetal baixo os pés, arroios e o lago de Saint Michel, fundado nunha empalizada do río Yeun Elez. Aquí está a aldea de Brenniliz (en francés, Brennilis).

No corazón da antiga Berainia, nos parajeos que falan da lenda do rei Arturo, no recuncho onde os celtas crían que estaba o atrio do inferno, as autoridades de París decidiron construír a primeira central nuclear de Francia. En 1962, Francia incorporouse ao club de posuidores da bomba atómica e aspiraba a ser pioneira na construción de centrais que debían satisfacer todas as necesidades enerxéticas do mundo. Cincuenta anos máis tarde, os franceses mostran en Brenniliz o caro que resulta derrubar o reactor de uranio.

A central, iniciada en 1967, era de auga pesada, é dicir, arrefriábase con auga pesada o uranio que se inflamaba para mobilizar a turbina que ía producir electricidade. Commisariat à l’Energie Atomique (CEA) quería construír 100% de Brennil con tecnoloxía francesa. Pronto se vería que o camiño do átomo civil ía discorrer por outras técnicas, xa que se deseñaron para funcionar con auga lixeira o propio de Santa María de Garoña, construída na mesma época, e outros moitos familiares como os que estalaron en Fukushima Daiichi. Con todo, o CEA seguiu obstinado e en 1967 estaba en funcionamento o Centro de Brenniliz.

Dicimos Central porque foi moi pequena: Cunha potencia de 70 Megawatts (o de Garoña é de 466 MW), produciu entre 1967 e 1985 6,235 Terawatt (o de Garoña nun ano, 3,743 TW). A partir da necesidade de introducir cambios na tecnoloxía de arranque, todo foi un problema en Brenniliz.

O 15 de agosto de 1975, día da Virxe, un comando do grupo armado FLB-ARB (Front de Libération de Bretagne, Armée Revolutionaire Bretonne) rebentou unha tubaxe que transportaba auga a unha turbina e outra que extraía o gas CO2 da turbina para deter a produción desde o exterior da central. En 1979 o FLB fixo saltar dous postes que transportaban electricidade no portal da planta. Esta vez si, foi a primeira vez que unha central europea foi paralizada por un grupo armado.

Na época na que se suceden os recordos do conflito de Lemoiz, o FLB arremeteu contra máis autoridades e delegacións francesas en Bretaña. O atentado de Roc’h Trédudon, que se converteu nun atentado moi famoso foi o de plastificar as sedes da Facenda central: En 1974 derrubouse a enorme antena de 200 metros de altura que tiña alí a televisión francesa, deixando a toda a Finistère sen televisión durante dous meses.

480 millóns de euros para a demolición do central

Pero nin a central de Brenniliz nin a FLB paralizouno en 1985, debido á falta de rendibilidade. Moitos cidadáns e autoridades da zona solicitaron ao Goberno que continuase en marcha e agregase unha segunda á terceira. Inútil.

En 1995, o prefecto de Finistère, Christian Fremont, anunciou: “A EDF (Electricité de France, multinacional hoxe privatizada con case o monopolio de Francia), o CEA e todas as grandes empresas nucleares acordaron conxuntamente que a operación de desmantelamento de Brenniliz sexa un exemplo”. Tamén se equivocaron nisto: A Cour de Comptes, que audita os fondos públicos franceses, confesaría en 2005 que o que inicialmente debía custar 19,4 millóns de euros custaría 480... por 25!

O pasado mes de novembro Fabrice Nicolino lémbranos co seu artigo Brennilis, une centrale nucléaire pour l’éternité, publicado no semanario satírico Charlie Hebdo, que a máquina de Brenniliz segue sen apagarse do todo, 27 anos despois de pararse. E o documental Brennilis, a Centrale qui ne voulait pas s'éteindre, producido pola cadea France Ouest, explica as complicacións xurdidas neste recuncho de Bretaña durante estes anos.

Por unha banda, pediuse a supervivencia da central, e os propios cidadáns teñen agora plans para estas paraxes: Retour a l’herbe! (Traducido libremente, organizouse a campaña “Volver á primeira”) aproveitando o nomeamento de Parc Régional por parte dos arredores. E nun parque natural tan fea a gran campá de betón dunha central nuclear...

Pero, doutra banda, os ecoloxistas de Nucleaire, Sortir du Nucleaire, foron rompendo aos poucos o ríxido silencio que levantaran EDF e os mandatarios parisienses. Na zona comezáronse a difundir indicios e probas da contaminación que se segue propagando ao longo de moitos anos.

As cámaras do documental Brennilis, a Centrale qui ne voulait pas s'éteindre pasaron cos militantes polo buraco do valo ao redor da central para recoller mostras de auga, brións e outros dos arroios. Posteriormente enviáronse aos laboratorios da organización CRIIRAD de Valence e demostrouse que aquí hai contaminación radioactiva. Pode ser a vertedura durante a posta en marcha da central, pero tamén a vertedura debida ás obras de demolición.

Esta dúbida, precisamente, paralizou as obras da derriba de Brenniliz. Inventados para a súa execución en tres fases, na primeira extraéronse todos os combustibles da fábrica, baleirando os depósitos. No segundo, empezaron a derrubarse non só o gran puchero reactor, senón todas as partes previamente contaminadas, desmontadas, por tubaxes, o propio formigón da superficie exterior dos edificios... Na terceira deben desfacer o reactor coa súa cúpula.

Con todo, os ecoloxistas demostraron que EDF non ten un plan concreto para transportar e almacenar os residuos contaminados de forma controlada. Os xuíces déronlles a razón no xuízo en 2011, e agora a empresa deu a orde de presentar o seu novo plan para 2014.

Mentres tanto, os restos de contaminación multiplicáronse por todas partes. Tritio, cesio, plutonio tamén... EDF non responde con claridade á pregunta das orixes dos mesmos. Como contrapartida, varios técnicos da central comezaron a recoñecer as vellas verdades.

O enxeñeiro Michel Marzin, que leva 20 anos traballando na central, contou á cámara detalles sorprendentes. Por exemplo, como se controlaba que a xigantesca cúpula que protexe ao reactor non tivese escapes: esparcir o cheiro a rosa dentro do edificio e que un técnico, le snifeur, camiñase cheirando por encima, detectando as tragamonedas e pechándoo con cola especial.