Fuches novo. Tiña algún problema?

Levábame mal co meu pai, entre outras cousas porque nos obrigaba a falar en eúscaro. Mesmo nos daba co cinto. Por tanto, tanto a el como ao eúscaro asaltáronme moitas inquietudes. Todos comigo falaban en eúscaro e eu respondía en castelán a todos. Cando tiña 21 anos, xa vivía en Pamplona, deime conta de que nese carácter de pai o eúscaro non tiña ningunha culpa, inscribinme na escola de idiomas e en ano e medio saquei o título. Desde entón impartín clases de eúscaro en AEK e en IKA durante dez anos. Participei na creación dos euskaltegis de Ansoáin e Barañáin. Pódese dicir que pasei de odiar o eúscaro a amar moitísimo.

Unha historia dura…

A familia do meu defunto pai procedía de Uharte Arakil. A súa nai quedou embarazada de moza e tivo que abandonar o pobo. Empezou a traballar como criada cunha familia que tiña negocios en Gipuzkoa e por iso o seu pai creouse en Tolosa. Pero a avoa non vía progresos e deixou ao seu fillo no orfanato de Zizurkil. Ese mesmo día, unha familia levou a ela e a outro neno a un caserío de Amasa. Era totalmente analfabeto e tiña complexos incribles, xa que o pasou moi mal no servizo militar, no taller… Tamén tivo moi mala relación coa nosa nai. Durante un intre dedicouse a beber. Cando era pequeno non recibira amor e non sabíao. Somos catro irmáns e a nosa nai foi a que nos creceu e educounos. Teño moi boa relación coa miña nai.

Leva tres anos sen emprego, pero en cantas empresas traballou?

Trinta e cinco empresas. Primeiro en construción. Cando con 17 anos marcheime de casa e vin a Pamplona, cheguei un venres e comecei a traballar o luns. Ademais como fontaneiro, impartín clases de eúscaro, no euskaltegi Mihiluze como porteiro, na residencia Verxel, no verán traballei como bombeiro, no servizo de correo, como repartidor, como condutor de autobús, puxen unha cafetaría… A maioría das veces arranxeime bastante ben. A última vez traballei como chofer de autobús. Era un traballo duro: levantarse ás 4:30 da mañá e aparcar o autobús ás 18:30. Non conducindo todo o tempo, pero si a través do teléfono. Propuxen á empresa a celebración de media xornada, pero me dixeron que iso non era posible. Eu non estaba disposto a traballar nada máis. Ademais había unha moza na empresa que quería unha xornada completa, así que pedín a conta e funme. Gañaba ben, pero prefería ter menos diñeiro e máis tempo. Sempre fun un saltsero.

426 euros mensuais. Non é nin o salario mínimo interprofesional.

Cobrei a prestación por desemprego ata que se esgote e agora pedín e comecei a cobrar a prestación para maiores de 52 anos, 426 euros. Vivo con iso. Agora modificouse a lei e elévase a 55 anos o límite de idade para solicitar esta axuda. Alégrome de habelo pedido a tempo. Podería pedir a renda básica, pero as condicións son moi duras e ademais agora non hai diñeiro.

Como vives con ese diñeiro?

Afíxenme a vivir así. Teño a vivenda paga. Paguei un coche vello. Os meus gastos son gas, electricidade, auga, gastos de comunidade, seguros, teléfono e comida. Levo pouco máis dun ano e a verdade é que non vivín mal este asunto, porque é o que me dá a oportunidade de gozar do resto da vida. Estou moi fecheiro para terminar o mes e iso é obrigatorio, gústeme ou non, pero doutra banda podo facer moitas cousas: son montañeiro, falo na Plataforma de Afectados pola Hipoteca e dáme a oportunidade de traballar as relacións humanas. Estou a vivir unha época moi bonita.

Non tes fillos. Máis tranquilo que outros por ese lado?

Sempre tiven claro que non debía casarme nin ter fillos. E non me arrepinto. Quizá son moi egoísta, pero si imos vivir catro días eu non quero vivir dos fillos e ao servizo deles. Non sei de onde me veu esta idea. Quizá lembre á miña nai nesa situación. Agora estou cunha parella pero cada un na súa casa, el co seu fillo e eu na miña casa.

Miras moito os prezos?

Que remedio! Son montañeiro e coido moito da alimentación. Como principalmente verduras, legumes e pasta e, de cando en vez, peixe e carne, pero moi pouco. Hai anos que o coñezo.

Pouca carne polo prezo?

Polo prezo e tamén porque unha vez vin como facían o penso. Estiven a transportar trigo e millo. Un día, nunha fábrica de pensos, había un fedor. Comecei no zócalo e tiven a oportunidade de ver de onde viña: tiñan os ósos de animais apilados para logo mesturalos co millo. Pareceume terrible e repugnante. Prefiro o peixe, pero tamén está caro e o mar está cada vez máis sucio. A min gústame cociñar. Gozo e con este diñeiro fago o que podo.

Valoramos demasiado as cousas materiais na nosa sociedade?

Esa paixón é a enfermidade. Eu creo que temos que reformulalo. Se seguimos por ese camiño, non temos futuro. Temos que pensar de onde vimos e no espolio que estamos a facer no terceiro mundo. Somos máis felices nese crecemento económico? Eu, desde logo, non. Esa paixón pola posesión non lévache a ningunha parte. Agora a miña película é máis bonita. Antes tiña diñeiro, pero non tiña tempo para vivir moitos dos aspectos positivos da vida.

É difícil aprender a vivir con menos?

Si, por iso hai que facer novas formulacións de face ao futuro. Pero a miña pregunta é: a xente está disposta a cambiar? Creo que os mozos de hoxe teñen un futuro moi negro. Tamén coñecín a época do franquismo e a escaseza dominaba a nosa casa. Eramos seis cun só soldo. Iso dáche experiencia para aprender a desenvolverche. Tiven moitos oficios, sempre precario e sempre me hei amoldado. Neste interior do consumo, movinme pouco. Non moito máis do que fixen nas miñas viaxes. Grazas a iso. Pero, serán os mozos capaces de facer esa metamorfose? Non van caer na depresión? Eles afixéronse a vivir doutra maneira desde que naceron e téñeno difícil de verdade. Pasar de bo a malo é moi difícil.

Vese peor dentro duns meses? Din que quizá tamén quiten a axuda que vostede recibe.

Si, teño ese medo. E á vista das perspectivas, se se quita o que cobro, poida que teña que ir traballar fóra. Sempre haberá opción de facelo, ir a México ou a outro lugar de América Latina e gañarse a vida por alí ou por aquí.
Agora estás no paro. En caso de ter algunha oferta de emprego, deberías seguir cobrando esta axuda?
Non estou obrigado a aceptar o que me ofrecen. Con todo, nestes tres anos non me ofreceron nada a min desde a oficina de emprego. Hai páxinas web que che fan un peiteado de postos de traballo, buscando traballos que che interesan. Con todo, non salgue nada.

A Plataforma de Afectados polas Hipotecas de Barañáin foi constituída recentemente.

Hai tres meses. Puxémonos en contacto coas plataformas de Pamplona e Burlada e puxémolo en marcha. Tamén temos contacto con grupos de Antsoain, Tudela, Berriozar e Sakana. Levamos a cabo varias reunións, pero sobre todo relacionámonos a través de internet. Menos mal que aquí hai poucos afectados, por agora. Estímase que só un 10% acode a solicitar axuda. Por que non máis? A oferta é bonita: axuda, presión social non forte. Eu creo que a maioría son de fóra e pensan que teñen máis que perder que gañar. Con todo, cada vez hai máis afectados.

Coñeces a moita xente que o está pasando mal?

Algunhas familias están moi mal. Malos tratos, diñeiro non, nenos pequenos… Vese de todo. Agora, por exemplo, aquí hai unha moza de Barañain, nai de tres fillos. O marido maltratábaa e acabou por abandonar a casa. A moza traballa en Eroski. O banco vasco cobra 1.200 euros ao mes, dos que ten que pagar a Caixa Laboral 1.000 euros pola hipótese do piso. A situación obrigoulle a acudir a falar coas caixas e déronlle “carencia”, é dicir, o capital do préstamo queda ao carón durante dous anos e só ten que pagar intereses, pero eses son 600 euros! Situación crítica. Viño a nós en busca de axuda. Nós imos ir agora a dicir aos de Laboral que a fórmula da carencia neste caso non é suficiente e pedirémoslles que asuman o peso a cambio da débeda. A muller ten un medo absoluto. O aluguer social sería o máis axeitado no seu caso, pero non se atreve a pedilo a Kutxa porque non quere pór en risco o seu traballo.

Hai outra familia ecuatoriana con tres fillos e a máis pequena cun grao de minusvalía do 85%. O marido está en paro, a nai cobra algo, pero para pouco tempo… Terrible. Por parte da plataforma, e se os implicados deséxano, somos partidarios de levar a situación ao extremo. Tendemos á necesidade de despedir. O que lles dicimos aos bancos a cambio da débeda é que non teñan peso nin nada, que boten á familia á rúa se se atreven. É unha situación extrema, moi dura e violenta para todos, pero, desgraciadamente, a máis efectiva. E é que agora moitos bancos e caixas aceptan a casa con bastante facilidade a cambio dunha débeda. Nós queremos dar o seguinte paso: as vivendas que teñen estas entidades están a un prezo de aluguer social axeitado para as familias que teñen menos acceso.

Aos bancos resúltalles duro ver a xente protestando diante, non é así?

Hoxe en día, todos os bancos están a aceptar a casa a cambio dunha débeda. Quizá porque están a ver novas posibilidades de venda de pesos. Eu sospeito que atoparon unha nova vía de negocio: vender casas a chineses, rusos, forasteiros… Non sei. Os afectados saen do banco chorando, xa que mostran unha actitude moi dura. Axudámoslles a falar cos bancos cando veñen visitarnos. Entón chega o cambio. O primeiro que preguntan é quen somos. Cambian de conduta cando se decatan de que somos da plataforma. Cando era Caixa Navarra e no BBVA ao principio maltratábannos, insultábannos e botábannos á rúa. Agora, por mor da presión social, cambiaron totalmente de actitude. A Caixa, por exemplo, ten outra forma de actuar. Teñen un responsable de asuntos relacionados coas débedas, que nos convida a entrar na súa oficina dicíndonos que están dispostos a solucionar o asunto.

Pero o problema non acaba aí…

Elaboran un informe e envíano a outro departamento máis arriba. Así se abre o proceso de negociación de dúas ou tres meses. Con todo, o problema non termina cando se consegue eliminar a débeda: sen casa, onde acudir? O que tentamos é conseguir alugueres sociais axeitados. Xa se conseguiron algúns casos e queremos chegar até aí.