En Álava, Arraia-Maeztu é un municipio de pequenas localidades cunha poboación aproximada de 700 habitantes. Desde hai dous anos, os membros da asociación de eúscaro Amezti están a organizar actividades e dando vida ao pobo. A maioría das actividades levan a cabo no pobo máis grande, Maestu. Hai tempo que os maiores de Maeztu perderon o eúscaro, pero hai unha xeración que, sobre todo, hase euskaldunizado na escola. Agora son pais e nais, e están coa ilusión de recuperar o eúscaro e traballar na transmisión.

A aventura comezou hai dous anos. Para entón xa había unha escola de bertsolaris e había cinco ou seis amigos, entre eles Itxaso Balza de Vallejo: “Chamáronnos desde o punto de encontro, preguntándonos se estariamos dispostos a organizar algo máis grande”. Fíxose un chamamento no pobo e apareceu moita xente. “Démonos conta de que había necesidade”.

E desde esa necesidade, aproveitando o desquite do campionato de bertsolaris entre cuadrillas alavesas, organizaron a Euskal Jaia en Arraia-Maeztu. Deporte rural con grupos locais, xogos infantís, bertso poteo, comida, baile na praza… “Foi incriblemente potente”, en palabras de Belén Garulo, membro da asociación e técnico de eúscaro. Na súa opinión, o éxito da Euskal Jaia debeuse á necesidade de unir: “Até entón non había nada e o feito de estar xuntos foi unha gran cousa para nós”.

De pais a fillos

Durante estes dous anos, os membros da asociación de euskera Amezti participaron en diversas actividades: marchas de montaña, talleres, charlas, cine infantil, o programa Mintzalagun xunto ao grupo de Kanpezu… Sendo pais e nais, a maioría dos actos realízanos pensando nos pais e nos nenos. Os obxectivos son claros: “Os nenos e nenas ven que o eúscaro tamén se fala fóra da escola e como falamos os adultos entre nós”. Garulo e Balza de Vallejo notan un cambio nas relacións entre os seus pais: “No patio da escola vese como cambiou a situación, o idioma dos pais cambiou”. Antes din que algúns pais nin sequera sabían que eran euskaldunes: “Collemos sorpresas con algúns; aprenderon, pero non o usan, e cando lle din ‘vir’ ao neno non sabes realmente o eúscaro”.

Garulo e Balza de Vallejo comezaron a estudar eúscaro durante 18 anos, do mesmo xeito que outros pais. A pesar de que nestes dous anos o uso entre os pais aumentou, aínda non se notou moito entre os nenos, a pesar de que cada vez hai máis costumes. Na escola de Maeztu imparten clases no modelo B e no modelo D, polo que os nenos e nenas teñen coñecementos e esperan poder reverter o seu uso.

A pesar de que están moi satisfeitos coas actividades organizadas, Garulo e Balza de Vallejo recoñecen que hai un pequeno oco: a cidadanía non pais. “Xa están na asociación e veñen ás marchas de montaña e… pero é certo que á hora de organizar as actividades véñennos á cabeza as miradas das familias”. Un dos obxectivos da Asociación é estender o programa a unha franxa de idade máis ampla e a todo o municipio. Hai 17 pequenos pobos en Arraia-Maeztu, e aínda que non é tan fácil, dedicaranse a iso.

Achegándonos aos castellanohablantes

Sendo un pobo tan pequeno, todos os habitantes xa coñecen aos membros de Amezti. Pero ao principio, Belén Garulo lembra que houbo un pouco de desconfianza cara ao equipo: “A xente non sabía a que viña a asociación, o eúscaro non é algo habitual aquí”. Si, había unha asociación, pero para que, non o entendían; “pero creo que empezaron a afacerse, e aínda que non son vascos, os pais achéganse ao cine ou ás marchas de montaña polos nenos”. Ademais da vía de comunicación da asociación por e-mail, Garulo di que é a mochila escolar dos nenos: “Son accións dirixidas a todo o pobo, e sempre tentamos deixar claro que falamos en eúscaro”.

Fortalecendo as relacións

“Diría que grazas ao eúscaro os vascos temos máis relación con outros pobos que cos demais”, explicou Belén Garulo. Ademais do traballo realizado en Maeztu, os membros de Amezti teñen contacto coas asociacións de eúscaro de Campezo e Urbizu, grazas á colaboración de Mintzalaguna e o mundo do bertso. No mesmo pobo, as relacións entre pais e familias intensificáronse coas actividades da asociación de eúscaro.

Comeza o camiño

A conciencia para a recuperación do eúscaro está sementada e os froitos están a acumularse. Os membros de Amezti saben que o eúscaro ten un gran reto no uso do eúscaro en toda Álava, “como en todo Euskal Herria”. Este ano publicouse o V Congreso de Estudos Vascos. Segundo a Enquisa Sociolingüística, nos últimos vinte anos triplicouse o número de bilingües en Álava. A metade dos mozos sabe eúscaro, pero só o 7% úsao.

Na zona montañosa, até hai pouco non tiveron técnicos de eúscaro. O camiño xa empezou e ven, por exemplo, en Kanpezu, que a asociación de eúscaro fixo un gran traballo: “Levan anos traballando e teñen máis influencia no pobo; o concello tamén ten un punto de vista diferente ao eúscaro. Por exemplo, todo o que publica é bilingüe”, explica Belén Garulo: “Creo que esas cousas se conseguen cos anos”. Os membros de Amezti pensan que eles tamén o van a conseguir: “En Maeztu notouse o cambio, sobre todo no patio. Son pobos moi pequenos, e iso que parece pequeno, é moito para nós”.