O bilingüismo é un dos alicerces da sociedade vasca actual. É como unha maldición solemne, salomónica, sociable, que debemos levar pacientemente entre os cidadáns. Ideal para perder tempo ou espazo e, como se dixo no chiste –un preguntou como se escribe en eúscaro; o outro respondeu en “letras grises e máis pequenas”–, ás veces prexudicial para a vista, polo menos en Navarra. Pero na medida en que non estamos cegados polo odio, parece razoable que as dúas linguas reciban o mesmo tratamento.

Isto prexudica claramente a quen os entende, pois ten que sufrir o mesmo discurso que nas conversacións bienintencionadas e politicamente correctas (non só na iniciación, senón tamén na forraxe do filólogo interno, na desconexión do contido e na insignificancia lingüística, en cal dos dous idiomas foi escrito orixinalmente, e a cal deles foi traducido sen entusiasmo, é dicir, cal deles é dependente, molestia aburrida). Como antídoto, os vascos adoitan valorar que os contidos non sexan exactamente iguais, que os bilingües reciban un plus que poida servir de estímulo ao monolingüe, aínda que para este último é dubidoso que estas interrupcións exóticas non sexan máis que exercicios de quecemento antes de que chegue o esencial.

En calquera caso, o eúscaro que non facemos nós non o vai a facer ninguén por nós e, por tanto, para normalizar o eúscaro, temos que manter un “bilingüismo asimétrico”, priorizando a lingua minorizada, como a Deputación de Gipuzkoa debe facer nas comparecencias públicas. Por iso, tanto a elección lingüística do libro O tempo das luces, de Arnaldo Otegi, como as explicacións posteriores do editor crearon tanta polémica. Unha pantasma percorre o mundo do eúscaro: a pantasma da falta de valor.

A outra columna da actual sociedade vasca tamén é o liquidismo. Parece unha maldición solemne, salomónica, consello-oficialesca, coa que necesitaremos paciosamente os cidadáns. Unha perda de tempo ou espazo, que, como, como no chiste –un como se fai tal cousa en eúscaro; correspóndelle “letra gris e pequena máis”–, pode ser interesante á vista, sobre todo en Navarra. Pero até onde o odio non cega, parece razoable soster que as dúas linguas sexan tratadas.

Isto, obviamente, lingüisticamente, ten que pagar á comprensión que entende dúas, posto que en comunicacións ben intencionadas e político-ísticamente correctos que ten que ouvir por duplicado a mesma perorata. Por iso mesmo, e porque, como, citando a Shakespeare, lémbranos Rikardo Arregi Diaz de Heredia no seu novo poemario, Bi esan behar, xa a vida é o aburrido relato contar dous ao oído xordo dun somnolento, adoita xulgar preciso moduar o discurso incluíndo variacións pequenas, a fin de evitar na medida de achácoo.

Bai, guk propugnamos unha solución máis audaz que a asimetría: “o creditismo contraditorio”, novos en que ambos os textos se pronunciaron en negados por mutuamente, sublimando o fin da tradución, a única cultural que se resiste a abandonar o mito de que hai unha verdade cible, unha comunicable. Avogamos pola enantiodromía, pola unión de contrarios. Ou devandito, sen traducir, en palabras de Gabriel Aresti, “No pobo de Heuscal hai un situätione chaotico que necesitamos cun chaos máis grande.