Todos os tempos son decisivos. O que se foi, o que está e o que vén. Temos que avanzar, por suposto, pero a cuestión é saber onde se basea o momento que vén ou cara a onde o construímos.

Eu non daría unha soa resposta. Depende do punto de vista que tomemos. Ou, mellor dito, da área que abarcamos.

Diría que as inquietudes e desexos de todos os cidadáns e cidadás pódense concretar en tres ámbitos: pacificación, normalización política, relacións laborais e benestar. Non vexo hoxe outro ámbito sociopolítico importante.

Que valor ten o pasado nestas materias? Debemos descartalo completamente ou recuperalo e consolidalo completamente? Que estamos a facer?

A crise económica ha feito que as relacións laborais e o benestar sexan a súa principal consecuencia. Neste campo é evidente que estamos a dar pasos atrás, que non saben avanzar. As primeiras medidas que se toman por calquera problema son para volver ao pasado: desregularizar as relacións laborais, reducir as condicións de traballo, reducir as proteccións sociais... O pasado, por tanto, ten un valor especial: en lugar de mirar ao futuro, os que mandan na política e na economía están a reivindicar e admirando a época pasada. Por tanto, pouco futuro e falta de reflexión. Si non inventamos novos camiños, revolucionamos o sistema, lemos o pasado desde o punto de vista crítico e tomamos outras medidas, si seguimos por este camiño, dentro de vinte anos atoparémonos na mesma situación e volveremos ao noso pasado, pero, a este paso, o pasado de entón será o século XIX.

Mirar cara atrás en materia de normalización política non supón ningún avance. Por que? Porque a conexión que tivemos con España no pasado –e agora– nunca foi normalizada. Porque, evidentemente, nunha sociedade de boa saúde, as relacións persoais, sociais e políticas son voluntarias. Porque sen vontade non hai liberdade. E porque sen liberdade non hai solidez. Até cando será o espello? Até cando será un muro infranqueable para o futuro?

Por que non pódese construír un novo futuro baseado na libre vontade da cidadanía? Eu fago esa aposta, non fago dano a ninguén e quero responder á pregunta fundamental que nunca me fixeron. Cales son as “razóns” que se van a opor? Que obstáculos? O escoitado até agora reivindica a normativa e, por tanto, un pasado triste e escuro.

A reconciliación, en cambio, necesita do pasado. Por que? O noso sufrimento, porque a nosa xente e os nosos sentimentos están alí. E a nosa actividade política tamén. Propio. Como construír un grupo social libre e san esquecendo o sufrimento que sufrimos? Como avanzar sen analizar e rexeitar todo o sucedido? Como e por que deberiamos recoñecer a dor que padecemos ao ouvir que era lexítimo para moitos obxectivos políticos?

Si, é o pasado de todos, e todos teremos que levar esta carga. Pero non podemos descartar esta carga no camiño, aínda que así poidamos avanzar máis “comodamente”. Eu estou disposta a seguir levando esa mochila encima, pero se somos máis xente, somos todos e hai novos pescozos, a carga será máis lixeira e a súa distribución máis xusta. Desta maneira é probable que algúns prosperen sen carga, aínda que teñan o corazón chorando aínda.