Como aproveitar os líderes para influír no seu uso
- O proxecto EraLan foi posto en marcha en 2006 polo Cluster de Sociolingüística. Na actualidade, o proxecto está composto por once entidades. Nas organizacións do mundo laboral (privadas e públicas), estudan e proban como influír na euskaldunización a través do liderado lingüístico. Entre as súas mans atópanse as seguintes preguntas: Que coñecemento sociolingüístico necesitaría o técnico de eúscaro para poder influír desde o liderado nos e as compañeiras e políticos do concello? Por que é importante que o alcalde ou o empresario fale en eúscaro?
Comecemos a profundar no proxecto EraLan a través dun exemplo. Izaskun é directora dunha empresa privada; é euskaltzale, é alumna da ikastola, e fala moito en eúscaro no seu día a día. Na Asemblea Xeral do Centro de Traballo sempre se fai en castelán. Nunca se falou en eúscaro nas asembleas e el tampouco propuxo ningún cambio. Izaskun, pola súa banda, é líder no seu ámbito de traballo, xa que é a empresa líder. Podería ser o líder da lingua se se preparase para iso. EraLan céntrase en dotar a estes líderes sociais de ferramentas que lles permitan unha visión lingüística crítica do que ocorre neste ambiente de traballo cos hábitos lingüísticos. A transformación producirase tras o empoderamiento. Sen este traballo, seguirán como sempre, en castelán nas asembleas.
O proxecto EraLan une as dúas ramas, a teoría e a práctica. Está a reflexionarse sobre que é o liderado lingüístico e realizáronse intervencións directas nos procesos de euskaldunización da administración e das empresas privadas. No documental analizáronse diferentes realidades do Concello, da Deputación ou da empresa, e traballaron con dirixentes políticos, técnicos de eúscaro e conselleiros da administración.
Líderes para facer fronte á subordinación
O liderado ten mil acepcións. O sentido que elixiu EraLan está moi relacionado coa transformación. Como comunidade lingüística, o individuo vasco vive nunha situación de subordinación ou minorización. O obxectivo é impulsar a transformación a través do liderado. Aínda que como falantes se atopa nunha situación de subordinación, todo o mundo ten a capacidade de cambiar algo. Para mergullarse no cambio debe sentir a necesidade. Ademais necesita ferramentas para levar a cabo o cambio. O empresario, cunha actitude favorable cara ao eúscaro, debe ser consciente da importancia de facelo nas asembleas xerais. Despois vén o segundo paso, como conseguir cambiar os hábitos de sempre?
Nekane Goikoetxea é membro do centro de investigación Sorgunes (HUHEZI, Mondragon Unibertsitatea) e directora de EraLan. Máis que mirar ao resultado final do proceso, indícanos que é máis importante analizar os cambios que se produciron no proceso de acción investigadora. Non é nada fácil cambiar os hábitos eternizados. Esixe ao transformador, ao líder da lingua, unha mirada crítica desde o punto de vista sociolingüístico, un discurso elaborado.
Nos últimos tempos, Goikoetxea falounos da necesidade dun novo framing (ou marco) que está a expor o sociolingüista alavés Iñaki Martínez de Lúa. A cuestión é en que marco situamos o problema ou a situación do idioma. Logo actuamos segundo ese marco. En opinión de Goikoetxea, o marco que agora utilizamos é a miúdo construído desde o punto de vista das linguas espasmódicas hexemónicas, partimos do marco do outro e xeramos o noso marco, o noso discurso, a nosa reacción. Sería un exercicio de resistencia, por exemplo, reinterpretar as relacións co idioma hexemónico.
En opinión de Nekane Goikoetxea, estamos moi cohibidos nos discursos e argumentacións: “Moitas veces imos co mesmo tipo de discurso ás institucións que elixiron ou van adoptar o camiño da euskaldunización. Pero cada un (xa sexa empresa, concello ou partido político) ten o seu propio marco e nel sitúa o idioma. É labor do profesional do eúscaro traballar discursos axustados a cada un deles. A miúdo imos con discursos sinxelos, non empezamos a argumentar, non integramos a visión do outro. Estamos na necesidade de traballar o discurso, o profesional do eúscaro ten que facer unha mirada crítica, enriquecer o discurso, ter a habilidade de manexar as relacións de poder e as estratexias de transformación. Pedimos ao técnico un traballo rigoroso”.
En canto aos discursos non elaborados, Goikoetxea deunos un exemplo dun dirixente de primeira liña, pasando dos técnicos de eúscaro ao ámbito dos dirixentes políticos. O mandatario fixo un percorrido exemplar: aprendeu euskera, utilízao sen vergoña, ha euskaldunizado numerosas relacións en castelán. Con todo, si pregúntaselle por que realizou este cambio cústalle facer unha reflexión sociolingüística sobre esta práctica, e a resposta é a seguinte: “Por amor ao eúscaro, por amor ao pobo”. Segundo Goikoetxea, o político aprendeu euskera, pero non realizou o traballo sociolingüístico correspondente a un líder de primeiro nivel, non ten un discurso elaborado, e nótase que na súa traxectoria profesional o eúscaro (non o uso, senón o discurso) non tivo centralidade. “Sabemos –di Goikoetxea- que moitas autoridades dan ao eúscaro tanta importancia como a un bo traxe, pero moitos casos son diferentes, son auténticos líderes lingüísticos. Con todo, non teñen unha perspectiva sociolingüística difícil. Isto ten que ver, sen dúbida, coa falta de estructuración da sociolingüística. É sorprendente para unha comunidade que fixo este percorrido en 50 anos”.
Guardiola, vértice do iceberg
Na normalización do catalán, Pep Guardiola, ex adestrador do Club Barcelona, mostrou unha actitude exemplar; é un exemplo do que é o líder da lingua. Preguntamos a Nekane Goikoetxea sobre a actitude lingüística da adestradora que vimos case todos os días nos medios até onte: “É o vértice do iceberg. Nel vimos o camiño para facer unha transformación potente. Dúas cousas coinciden. Por unha banda, o propio Guardiola é un fenómeno e, por outro, o club probablemente traballe a perspectiva lingüística, xa que é consciente da súa poder simbólico. Tivo a forza para transformar todo o sistema dos medios de comunicación. Ademais, deu ao catalán un status que non tivo até agora nalgúns foros da sociedade catalá. Tivo resistencias por parte do poder monolingüe e respondeu de forma moi transformadora (levantada, sofisticada)”. Líder, moi forte, pero volveunos a pór en valor o papel da estrutura, neste caso do equipo de fútbol. É dicir, no camiño da euskaldunización dificilmente vai dar pasos o técnico de eúscaro, o director da empresa ou o político, si na súa casa o eúscaro non está no centro.
Goikoetxea ve unha contradición nos plans de euskaldunización da Administración: “As autoridades quedaron fóra do camiño da euskaldunización que se deu na nosa administración, os tempos de planificación apenas lles afectaron. A actual crise institucional pon de manifesto estas contradicións. Sería posible, por exemplo, unha prohibición de fumar aos traballadores e non ás autoridades? A importancia dos líderes sociais formais é grande”.
Neste artigo faise referencia ao traballo de EraLan na administración e no mundo empresarial, pero tamén se está traballando no complicado campo dos medios de comunicación. Nas comparecencias públicas e nas roldas de prensa está a estudarse como facer fronte ás dificultades de uso do eúscaro na medida do posible. Por exemplo, como pode actuar o responsable de comunicación dunha organización cando ten que acudir aos medios de comunicación? Si decide falar en eúscaro e atopa resistencias, como vai responder a elas? Que hai detrás desas resistencias? Que forma de liderado pode haber entre os xornalistas vascos?
Á fin e ao cabo, os medios de comunicación adoitan ser un freo entre os líderes sociais e a cidadanía, e desde as súas xanelas constrúense os líderes en eúscaro modélicos e non tan exemplares.
Olano Gipuzkoako Batzar Nagusietan EAJ taldearen bozeramailea da. Aurreko legealdian Foru Aldundiko diputatu nagusi izan zen eta orduan ezagutu zuen EraLan proiektua, parte hartu baitzuen.
Zer garrantzi dauka diputatua edo batzarkidea euskaraz aritzeak?
Bi bektore nagusi daude; bat etxera begirakoa. Ardura instituzionala baldin badaukazu, nik aurreko legealdian neukan bezala, talde politikoa eta funtzionario taldea dauzkazu. Ez dugu ahaztu behar Gipuzkoako Foru Aldundiak 2.000 langile dauzkala. Euskararen erabilera indartzeko, horiei begira zuk eragin dezakezu.
Bigarren bektorea komunikazio publikoarena da, nola aritzen zaren euskaraz gizarteari begira. Ez dira euskararen inguruko hitz politak bakarrik, ideiak, baizik eta praxia, eguneroko dinamika. Daukazun arduraren arabera, eragina oso garrantzitsua izan daiteke.
Nola eragin dezake agintari politikoak?
Euskal politikagintzan gertatu izan zaigu funtzionario taldea, udalean edo erakunde handiagokoan, euskalduna izatea eta arduradun politikoarengatik eguneroko jarduna gaztelaniaz egitea. Izan daiteke politikariak ez daukalako euskaraz erraztasunik, euskaraz egiteko ohiturarik ez daukalako... Alegia, eduki dezakezu esparru bat ia euskalduna, baina erdaraz funtzionatzen duena, inertziaz. Arduradun politiko batek hori puskatzeko eragin dezake. Kontrakoa ere egin dezake.
Zer gogoratzen duzu EraLanetik?
Perfil diferentetako jendea biltzen zen eta bakoitzak bere ekarpena egiten zuen, hausnarketa partekatua zen. Euskalduntzea ez da publikoari begira egin beharreko gauza bakarrik, norberak administrazioko eguneroko lanean egin dezake. Euskalduntzea martxan jartzeko orduan irizpide politikoa inportantea da, baina arduradun politikoak ezin du bere kasa asko egin.
Inertziak puskatu beharraz hitz egin duzu eta norberaren kontzientziaren indarraz.
Bikoteak umearen aurrean erdaraz hitz egiten baldin badu, ezin dio esan euskaraz hitz egiteko, ez da sinesgarria. Lehenengo obligazioa da euskara hizkuntza nagusi moduan erabiltzea zure esparru zuzenean, eta zirkuluak zabaltzen doazen neurrian, zure lehenengo hitza euskaraz egitea. Horrek euskalduntzea dakar, inertzia aldaketa. Azkenean, administrazioan eta esparru guztietan harreman pertsonala dago eta harreman hori euskalduntzea oso inportantea da. Dena dela, ez da aski. Dinamika administratiboa ere hor dago eta erdaraz egiteko ohitura badago...
Eman iezaguzu adibideren bat.
Oker ez banago euskara hutsean funtzionatu zuen lehenengo diputatu kontseilua izan ginen. Horretarako gaitasuna geneukan. Batek ez zuen euskaraz egiten, baina ulertu bai. Bada, hark gaztelaniaz egiten zuen, baina beste guztion hizkuntza baldintzatu gabe. Inertzia baten haustura izan zen, eta ekarpena. Horrek ez dakar erabateko aldaketa, baina urrats garrantzitsua da aldaketa eman dadin.
Diskurtso aldetik nola zabiltzate administrazioko agintariak eta langileak?
Foru Aldundiaren barruan adibidez, euskararekiko ardura, diskurtsoa eta sentsibilitatea arduradun politiko batzuek zeukaten, eta gainontzeko guztiek ez zuten bere egiten ardura hori. Ez zegoen transbertsalitaterik. Nahi baduzu, funtzionamendua bertikala zen, ez horizontala. Arduradun bat zegoen eta hizkuntzari lotutako legedia zeukan administrazioan martxan jartzeko. Mundu osoaren kontra borroka egitea bezala da, besteek ez dutelako bereganatzen ardura. Gero, transbertsalitatearen kontzeptua barneratu genuen eta hainbat printzipio erakundearen egituran transbertsal bihurtu ziren, hala nola, genero berdintasuna, jasangarritasuna eta euskara.
Liderra eta nagusia ez direla gauza bera diozu.
Niretzat lidergoak ez dauka ikuspegi autoritarioa: nik agindu eta besteak obeditu. Lidergoa konfiantzan oinarritzen da, eta adimen emozionalean. Lan giro egokia edukitzen jakin behar duzu, harreman ona izaten. Euskararen erabilera ez da agintzen, liderra izango zara baldin eta etsenplu ona ematen baduzu. Liderra eta nagusia ez dira kontzeptu bera.
Hedabideetan nola jokatu behar du liderrak?
Galdera inportantea eta zaila da, urte piloan obsesionatu nau gai horrek. Arlo politikoan, euskaldun garenok egiten dugun irakurketa da komunikazioa euskara hutsean egiten duzunean hautsak harrotzen direla.
Hautsak harrotu?
Adibidez, prentsaurrekoan komunikazio alorreko profesionalari euskara hutsean egiten badiozu, harentzat erasoa da, konturatzen da profesionalki zerbait falta zaiola. Askotan ez daude prest profesionaltasun falta onartzeko.
Beraz, nola jokatu?
Derrigorrean gaztelania erabiltzera eramaten zaitu horrek. Euskara hutsean egiten baduzu gaztelania hiztun profesionala etorriko zaizu eta esango dizu, “errepikatuko mesedez erdaraz?”. Euskal kazetariak arazo bera dauka, komunikazioa erdaraz egiten denean etorri eta, “emango didazu kortea euskaraz?”. Eguneroko dinamika hori da. Dena dela, katalanek edo ingelesek haien hizkuntzan egiten badute, gaztelaniazko medioetan itzuli egiten dute edo azpititulatu. Euskaraz zergatik ez? Zergatik behartzen nau euskara ez dakienak erdaraz egitera? Profesional guztiek elebidun izan beharko lukete eta medioek jakin beharko lukete nire prentsaurrekoetara euskalduna bidali behar dutela.
Baina, egoera diglosikoa aldatzen saiatzen bazara jendea haserretu egiten da. Nire asmoa euskara hutsean egitea zen, baina gero errealitatea dago. Oraingoz ez da posible euskara hutsean egitea. Orain euskarari espazio duina ematen diot; dena euskaraz, testuingurua eta kazetariarentzako interesekoa den kortea, eta gaztelaniaz kortea baino ez. Edozein kasutan, euskararen eboluzioa nabaria da, orain egiten dena ez da betelana. Hala ere, ez dakit egin beharreko guztia egin genuen aurreko legealdian.
Sare sozialetan zabiltza.
Ez daukat argi nola funtzionatu, praxi diferenteak daude. Ezagun batek izen desberdinak dauzka eta kontu bat euskaraz eta beste bat gaztelaniaz. Ez zait gaizki iruditzen. Nik berriz, kontu bakarra daukat eta gaztelaniazko eta euskarazko mezuak orekatzen saiatzen naiz. Azken finean, eragile zara eta erdalduna den gunea euskalduntzen saia zaitezke.
Euskararen kontrako erasoak gaitzetsi izan dituzu.
Jarrera publikoa inportantea da eta Twitterren eta Facebooken bidez oso erraza daukazu. Lidl supermerkatuak etxeko buzoian astero sartzen duen publizitate liburuxkarekin asko haserretu nintzen. Hitz bakar bat ere ez euskaraz. Publikoki esan nuen ni ez nintzela joango Lidlera erostera, euskararen trataera aldatzen ez bazuten.
Beste batean, Kontxako Banderaren bueltan, Radio Nacionaleko Ramon Trecet esatariak tweet bat sartu zuen esanez, ikaragarri poztu zela Donibaneko patroia erdaraz hizketan entzun zuelako, aurrerapausoa zela. Esaldi hura arbuiatzen nuela adierazi nuen Twitterrez.
EraLan ikerketa-proiektua da. Soziolinguistika Klusterra da sustatzailea, Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultateak zuzentzen du, eta hainbat erakunderen arteko lankidetzaren bitartez gauzatzen da. Lan-arloan ematen den hizkuntzen erabilera da proiektuaren aztergai nagusia, eta ikerketa aplikatua eta haren gaineko hausnarketak elkarrekin egiten dituzte partaideek.
Proiektua 2006an jarri zuten abian eta 2012-2013 urteetan hirugarren fasea landuko dute. Hiru azpi-talde ari dira hainbat gai jorratzen: a) hizkuntz lidergoa administrazioko erabilera planak berritzeko; b) hizkuntz lidergoa prentsaurreko eta agerpen publikoetan c) euskararen aldeko portaera aktiboak erakundeen kulturaren argitan.
Ondorengo erakundeek, EraLaneko parte-hartzaileak izateaz gain, euren etxeetan egin dituzte hizkuntza lidergoari lotutako interbentzioak.
- Bermeo, Eibar, Zumaia, Portugalete, Lasarte-Oria eta Donostiako udalak, eta Bortzirietako mankomunitatea.
- Gipuzkoako Foru Aldundia.
- Kutxabank.
- Bai Euskarari Ziurtagiri elkartea.
- Bertsozale Elkartea.
- Kontseilua.
- Topagunea.
- Gasteizko Legebiltzarra.
- Emun / Elhuyar / Aek-Ahize / Artez aholkularitzak.
Bermeoko Udalean EraLan proiektua gauzatzen ari dira. Idurre Bideguren aurreko legegintzaldian zinegotzi izan zen eta orain alkate da. Egitasmoa zuzen-zuzenean bizi ez badu ere, badaki zertaz ari den.
Alkatea zara, lider beraz. Hizkuntz liderra izan zaitezke udalean bertan, eta herriari begira ere bai.
Lider eraldatzailearen kontua oso kontzeptu konplikatua da. Horra iristeko gaitasun asko izan behar dituzu. Lehenengo galdera: Lider sentitzen al zara? Ez, momentuz ni ez naiz lider sentitzen, nahiz eta rol bat betetzen dudan eta lidergo maila bat badaukadan. Liderrak gaitasun asko eduki behar ditu: komunikatzeko gaitasuna, motibatzekoa... Horiek lantzen ari gara, baina bada beste gauza bat oso garrantzitsua: udal honen nondik norakoa. Lidergoaren gaian guk [udal politikariak] baino gehiago dakite langileek. Guk ezagutza hori eskuratu behar dugu lehenengo. Bestalde, eredu izan behar dugu eta horretarako hizkuntza ohitura batzuk erakutsi behar ditugu.
Ez da beraz, barneratzeko kontzeptu erraza.
Ez hizkuntz lidergoa, ezta lidergoa orokorrean ere. Lider izateko moduak daude. Modu bat izan daiteke “boterean gaude eta hemen guk esaten dugun moduan egiten da lan, euskaraz egiten dugu lan”. Beste modu bat izan daiteke euskaraz natural egitea, normaltasunera jotzea, inor erasotua sentiarazi gabe.
Zinegotzi lau urtez eta orain alkate. Euskarari dagokionez, zer aurkitu duzu udalean?
Sorpresa izan da. Oso erakunde euskalduna topatu dut. Ez luke sorpresa izan beharko, baina adibidez Bizkaian telefonoaren bestaldean euskaldunak aurkitzea ez da beti hain erraza eta dokumentuak euskaraz izatea ere ez. Bermeoko Udalean zati handi bat euskaraz egiten da, ahozkoan eta idatzizkoan; batzarrak, prentsaurrekoak. Ni natural nabil euskaraz eta taldea ere bai.
Lidergoaren gaia sakon landu dutenek esan dizuete ordea, natural euskaraz aritze hori ez dela hain naturala.
Bai, hala adierazi digute. Guri, udalean euskaraz egitea naturala iruditu arren, ez da hain naturala. Udalera nor datorren, erabilera ildo bat edo beste bat marka dezake, boterean dagoenaren arabera langileei eskatutako euskara maila txikiagoa edo handiagoa izango da. Dena dela, batzuetan hizkuntzaren erabileran markatzen den lerroa ez da argia, erabakitakoa, baizik eta asko pentsatu gabekoa.
Zuri gertatzen zaizu ohituraz gaztelaniaz aritzen direnek zurekin euskaraz egitea, alkatea zarelako?
Niretzako naturala zen, adibidez, halakorekin euskaraz egitea. Baina gero konturatu naiz beste jendeagaz gaztelaniaz egiten dutela. Langileek ikusten bazaituzte zure inguruan euskaraz zabiltzala, inportantzia puntua ematen diote. Hasieran ez nintzen gauza horietaz konturatzen.
Zer lantzen da lidergoan sakontzeko bileretan?
Aurreko saioetan alkatea eta zazpi bat zinegotzi elkartzen ziren. Haien kezkak agertzen zituzten, hizkuntza portaerak aztertu. Adibidez, euskaraz natural egiten duzu bileretan eta halako batean gaztelaniaz egiteko eskatu dizute. Nola jokatu?
Adibide zehatzen bat eman al dezakezu?
Etorkinen gaia lantzeko Ikuspegi erakundetik [Immigrazio Behatokia] hizlaria ekarri genuen. Hark euskaraz prestatu zuen hitzaldia eta guk ere bai aurkezpena. Saioa bukatzerako gaztelaniaz ari ginen denok. Hainbat jende etorri zen, batzuk etorkinak. Prestatu barik joan ginen, euskaraz egiteko prestatuta joan ginen. Aurreikusi egin behar da aurkituko duzun panorama. Euskaldunoi gertatzen zaiguna da gaztelaniaz badakigula, baita beste hizkuntzak batzuk ere, eta gaztelaniaz egiteko eskatzen zaigunean egin egiten dugula.
Hedabideetan nola egin ere aurreikusi behar duzue.
Prentsaurrekoak euskaraz egiten ditugu, batzuetan prentsa oharra egiten da gaztelaniaz. ETBn gaztelaniazko kortea eskatzen dute eta eztabaida izan dugu. Orain hasi dira euskarazko esanak azpititulatuta ateratzen. Baina euskaraz egiten baduzu ez zaituzte telebistan ateratzen edo zati bat baino ez, ez da gauza bera. Gaztelaniaz ematen badiozu dena prest daukate, lan handirik egin gabe. Zuk hor atera nahi baduzu, igoal gaztelaniaz egin behar duzu. Eztabaidatu egin behar dira horrelakoak.
Udaletik kanpora ere liderrak aurkitu behar direla diozu.
Kirol munduan adibidez. Urdaibaiko arraunlariei behin baino gehiagotan esan diet, Bermeoko trainerua izanda eta patroia euskalduna, zergatik esaten duen un-dos-tres-acaba eta ez bat-bi-hiru-akaba. Entrenatzaileari ere esan diot, eta hark: “galegoak ere badaude...”, eta euskaldunak ere bai! Hain zaila al da bat-bi-hiru-akaba ikastea? Gaztetxoentzat klabea da haien gustuko esparruan, kirolean, erreferentzia euskaldunak izatea.
Nos últimos meses tocoume traballar en varios institutos e, nalgún momento, tiven que falar cos alumnos das posibilidades que ofrece o mercado laboral. A tipoloxía dos alumnos é variada e nunha mesma cidade varía moito dun barrio a outro, dun instituto a outro, e tamén... [+]
Languages Lan acaba de organizar en Bilbao o primeiro congreso internacional sobre xestión lingüística. No congreso falouse moito de política lingüística, xestión e ferramentas. E as emocións. E a partir das emocións, como saltaron á xestión das linguas moitas... [+]
Poucos pasan toda a vida no mesmo traballo. O que era habitual na época dos nosos pais, hoxe en día é absolutamente inusual. Ao parecer, os mozos da xeración millennial non pasarán de cinco anos no mesmo posto de traballo e o prazo reducirase moito máis entre as xeracións... [+]
En moitas ocasións é difícil atopar un servizo ou produto en eúscaro. Non todo se pode conseguir en eúscaro. Debemos buscar provedores que nos ofrezan produtos e/ou servizos en eúscaro, tanto no ámbito privado como profesional.
A lexislación de consumidores dos... [+]
