Hai vinte anos, no cume de Río 92, sentaron as primeiras bases para facer fronte ao cambio climático. Como valoras o que fixeches desde entón?

Tiñamos que facer moito máis. Os políticos non se mollaron tanto como se tiñan que mollar. Con todo, hai que facer outra lectura: é moi difícil pór en marcha sistemas multilaterais no mundo. Temos outro sistema? Non. Non temos unha organización ambiental global que se ocupe destes temas, que poida obrigar aos países a facer isto ou aquilo. Por tanto, unha parte da valoración é que se fixo moito menos do que se tiña que facer, e outra parte é que o sistema multilateral que temos non é o mellor, pero o mero mantemento é o triunfo.

Os compromisos adquiridos no protocolo de Kyoto non se cumpriron, pero, en calquera caso, o punto de partida era bo? O obxectivo era que para 2012 as emisións alcanzasen o 95% das de 1990. Era suficiente con iso, aínda que o conseguiu?

Non, non era para tanto. Pero Kioto é o primeiro paso político. Agora chega a segunda etapa, e os únicos que están de acordo en pola en marcha son a Unión Europea, Liechtenstein, Bielorrusia, Noruega e Ucraína.

As verteduras para este período concretaranse no congreso que se celebrará en decembro en Doha.

Si, e pódese predicir que tipo de reunión vai ter. A de Copenhague, en 2009, foi unha gran derrota. Adoptáronse compromisos políticos, pero non legais. E na recente reunión celebrada en Bangkok hase visto que ninguén está disposto a cumprir os niveis de vertedura acordados en Copenhague. De face a Doha, os países subdesenvolvidos están a presionar polos Mecanismos de Desenvolvemento Limpo (MDL). Os GGM permiten aos países desenvolvidos investir en programas que reduzan as emisións de gases en países non desenvolvidos, o que lles dá créditos para seguir coas emisións nos seus países. En Bangkok, os países non desenvolvidos, vendo que as promesas políticas de Copenhague non se van a cumprir, empezaron a ameazar coa ruptura dos GGM.

Con todo, os MMG non conseguiron reducir as súas emisións.

Eticamente, os GGM son como comprar a bula. En calquera caso, temos que recoñecer que o cambio climático é global e que as emisións aquí e alá son as mesmas. En primeiro lugar temos que asumir que o obxectivo é pór unha barreira ás verteduras. Como conseguir que non se supere esa barreira? Ese é o segundo paso. Para iso pódense crear mercados, o comercio de dereitos de emisión. É unha boa idea cientificamente. Criticamos que as verteduras se convertan en mercadores, pero se iso pode axudar a non exceder esa barreira, benvidos.

A barreira das verteduras téñena que establecer os políticos?

Hai estudos científicos e logo os políticos deciden onde pór o límite. Dise cientificamente que si a Terra quéntase máis de dous graos, produciríanse graves problemas. O obxectivo político é non pasar de dous graos a dous, pero para moitos científicos subir dous graos é unha barbaridade tremenda, porque cren que non se debería subir nada, ou moi pouco. Os políticos saben que estamos nunha fase irreversible, que se está dando un quecemento, e de forma acelerada. Por tanto, o que temos que conseguir agora é non pasar por eses dous graos, e iso é o que se decidiu en Cancún. Política e cientificamente xa non podemos defender “o cambio climático non”. Está a suceder, e xa compramos o cartón para seguir co cambio climático nos próximos 50 anos. De aquí a 2050 requiriríase un descenso das emisións de CO2 do 90-95% para non exceder os dous graos. É dicir, reducir as emisións ao 10% das actuais.

Pero iso non será posible.

En Estados Unidos, no Reino Unido... empezan a dicir que non sería mala idea empezar a discutir o tres graos. E o terceiro mundo di: non, dous graos e punto, xa estamos a sufrir o cambio climático, e ímolo a sufrir nas próximas décadas, porque aínda que haxa un descenso do 90%, chegaremos aos dous graos. Desde Copenhague, os países desenvolvidos comprometéronse politicamente. Aínda que estes compromisos se cumprisen, o mundo quentaríase tres graos para 2100. Os compromisos non son suficientes para deixar a subida en dous graos. Ninguén cre que se van a cumprir, pero estamos nunha subida de tres graos, porque os compromisos non supoñen un recorte do 90%. En fin, a UE anunciou unha baixada do 80% para 2050. Díxoo, si, pero...

O modelo enerxético está no centro do debate. Neste sentido, o desenvolvemento das enerxías renovables é un elemento fundamental. Pero coas renovables pódese solucionar o problema?

Non podemos pensar que co fetichismo do crecemento económico que temos neste mundo, iso vainos a traer benestar. Temos que falar de enerxías renovables sostibles. Ser renovables non significa que sexan ecoloxicamente sostibles. Os parques eólicos por todas as partes, iso é sostible? Podemos manter o modelo económico actual coas renovables? Tecnicamente non o sei, non se que consecuencias tería. Pero a pregunta non debería ser esa, senón como debemos cambiar o modelo económico, deixando de lado o fetichismo do crecemento, e nesa transformación as renovables, unha non pode ir sen a outra.

Pódense tomar medidas efectivas contra o cambio climático si non se modifica a paradigma económico?

Teño claro que non. Mire, cambiaremos o modelo, iso está claro, a cuestión é como. Nós deberiamos controlar ese cambio, para que sexa suave, ou imos dar un gran golpe.

En que se executará ese golpe?

Pode ser un colapso ecolóxico, pode haber grandes cambios na xeopolítica. Por unha banda, si non freamos o cambio climático, os efectos biofísicos do clima serán moi importantes. Fames negras, guerras...Si non nos detemos, imos á ruína. Iso dino a maioría dos científicos.

Resumindo todo o devandito, que deberiamos facer para facer fronte ao cambio climático? Cales son as solucións reais no contexto no que estamos?

Habería que facer unha transición, e isto é o meu punto de vista persoal, cara a un decrecimiento material e enerxético. E o decrecimiento non significa que haxa que baixar o crecemento económico. Pode seguir crecendo economicamente, pero non ten por que ser un crecemento materialista, que necesita enerxía e materias primas. Esa é a única solución realista, na miña opinión.

Que papel xogaría nesa transición a posible organización mundial á que se fixo referencia?

Por unha banda, a garantía de facer as cousas ben. Doutra banda, propor ideas. Unha idea sería establecer un imposto ao CO2, pero na fonte, é dicir, aos produtores. Este imposto chegaría ao consumidor que, en primeiro lugar, consumiría menos. E daríase conta da distribución do orzamento familiar... A porcentaxe do orzamento enerxético, no total das nosas familias, é moi pequeno, debería ser moito maior, tendo en conta a contraprestación ecolóxica e social que supón a produción e o consumo de enerxía. Coa implantación dun imposto deste tipo reduciríase o consumo de produtos energéticamente moi intensivos. Ese sería o primeiro impulso da transición. Por suposto, esa única medida non o resolvería todo. Pero economicamente, é a clave.