Aínda que no último cuarto de século producíronse avances significativos na investigación do cambio climático e as súas consecuencias, estamos lonxe de poder facer previsións fiables en canto aos impactos socioeconómicos. A complexidade dos sistemas naturais e humanos en xogo impón grandes dificultades á modelización, mentres que a liberdade humana non admite modelizaciones. Todo iso sitúanos nun terreo moi duro.

Algunhas das maiores discrepancias teñen que ver cos procedementos que utilizan os analistas da economía para traducir os impactos biofísicos aos impactos socioeconómicos. En canto ao problema do quecemento do clima, que ten múltiples consecuencias, reavívanse moitas cuestións científicas. Estas cuestións científicas han xerado debates cálidos entre o establishment económico ortodoxo por unha banda e as perspectivas abertas pola economía ecolóxica, e en parte pola economía ambiental, por outro.

Parada da corrente oceánica do Atlántico Norte

Unha das consecuencias do quecemento climático podería ser a paralización da corrente oceánica do Atlántico Norte (Corrente do Golfo). Dado a calor que esta corrente dá a Europa, a súa interrupción podería dar lugar a un pequeno episodio de xeo cuxas consecuencias, segundo moitos expertos, serían importantes. Con todo, algúns economistas, como P. Michael Link e Richard S.J. Por exemplo, os Tol difundiron o modelo FUND 2.8 (Climate Framework for Uncertainty, Negotiation and Distribution), segundo o cal, nun mundo quentado polo efecto invernadoiro, o colapso total da corrente termohalina tamén pode resultar economicamente beneficioso. (...) O fin da circulación termohalina atrasaría o quecemento e, por tanto, reduciría os efectos do cambio climático (0,5% do PIB en Europa occidental, 0,4% en EE.UU.). Con todo, segundo os cálculos destes dous autores, “o cambio climático é un problema real, xa que os impactos totais e marxinais son negativos [diminución do PIB mundial], tanto co colapso do tráfico termohalino como sen el”.

Modelos deslizados?

Pero, até que punto é axeitado, representativo e fiable que a estimación de danos e beneficios fágase en función do PIB? Si analizamos con detemento os modelos económicos asociados aos modelos climáticos para medir o impacto do quecemento climático na economía, hai que concluír que moitos deles son limitados ou inadecuados, o que en definitiva conduce á desvalorización dos efectos do cambio climático.

Climas refuxiados

Hoxe en día, en todo o mundo, máis de cen millóns de persoas viven a menos dun metro de altura por encima do nivel do mar. Podemos estar seguros de que unha das consecuencias dun cambio climático rápido e brusco será o aumento significativo dos fluxos migratorios. (...) Calcúlase que no ano 2000 os refuxiados ambientais eran dez veces máis que os refuxiados por guerras. Segundo a ONU, o 60% dos movementos migratorios débense ao cambio climático e ás catástrofes de orixe natural (secas, inundacións, etc.).

O IPCC (Grupo Intergobernamental sobre o Cambio Climático) advertiu de que si non se fai nada para retardar a calefacción, o nivel do mar podería subir de 9 a 88 centímetros até 2100. Moitos estudos independentes puxéronse en marcha deste dato para calcular os desprazamentos das poboacións. Segundo estas estimacións, o clima de refuxiados podería chegar aos 150 millóns no ano 2050.

Pero as previsións do IPCC, válidas até hai poucos anos, poden quedar moi por detrás da realidade. Si Groenlandia e a Antártida se derriten por completo –e estanse desfacendo rapidamente nos primeiros anos do século XXI–, o nivel do mar non subirá un metro, senón talvez máis, entre 12 e 25. Isto suporía uns 500 millóns de desprazamentos.

O quecemento climático e as guerras

Non hai maior impacto sociopolítico que a guerra. Con todo, nos últimos anos, importantes analistas alertaron da crecente proliferación de conflitos internacionais relacionados cos cada vez máis escasos recursos naturais e funcións medioambientais. Nos últimos tempos, mesmo no máximo nivel da dirección político-militar recoñécese que o cambio climático pode ser un factor de desestabilización das relacións internacionais, incluídas as novas guerras.

O ministro británico de Defensa, John Reid, dixo que a combinación dos efectos do cambio climático e a redución dos recursos naturais aumenta o risco de conflitos violentos de acceso á terra, á auga e á enerxía. (...) Segundo Reid, é máis fácil que estes conflitos por recursos déanse en “países en desenvolvemento”, polo eufemismo habitual, pero os países avanzados e ricos non van escapar necesariamente dos efectos adversos e desequilibrantes do cambio climático global. Cando a auga e a enerxía son cada vez máis escasos, cando nalgunhas rexións os cultivos convertéronse en desertos, as guerras de acceso aos recursos obrigatorios poden converterse en guerras globais.

O colapso da civilización non é excluínte

O tema de fondo é si un cambio climático rápido e extremo (...) é capaz de xerar o colapso da civilización, e non pode ser respondido por ningún modelo químico ou econométrico ou mixto.

Os modelos climáticos e económicos non nos din moito do cambio “catastrófico”. Mike Davis puxo en evidencia con rigor o principal caso: “Os modelos climáticos, como os econométricos, constrúense e comprenden facilmente cando se trata dunha extrapolación lineal dunha tendencia pasada ben medida. (...) Pero a maioría dos compoñentes do clima global mostran un comportamento non lineal: a partir de certos límites poden saltar bruscamente dun modelo de organización a outro. As consecuencias poden ser catastróficas para as especies que se axusten de forma estrita ás condicións ecolóxicas previas. Até principios da década de 1990 críase que as grandes transicións climáticas requirían séculos. Hoxe sabemos que as temperaturas globais e as correntes oceánicas poden variar moi rapidamente (nunha década ou máis rapidamente) baixo determinadas condicións”.

A cuestión é que hai portais críticos –tanto na biosfera en xeral, como nos ecosistemas illados, como no sistema climático en xeral–, e a partir deles, o cambio lento e digno convértese nunha transformación profunda e rápida. En canto ao clima, moitos científicos pensan que quizá superamos algúns destes portais críticos ou estamos a piques de superalos.

O colapso da civilización é unha opción a ter en conta e é posible que, nun futuro non moi afastado, en lugar de discutir sobre os metros de praia perdidos nas zonas turísticas ou os custos das persoas maiores falecidas nos períodos de calor, haxa que calcular o número de cazadores-recolectores que poden sobrevivir nunha Europa devastada. O mero feito de que este colapso sexa posible debería ser suficiente para impulsar políticas audaces contra o cambio climático.