Vostede é o coordinador da Asociación Bertsozale Elkartea de Euskal Herria. Antes non coñecías as entrañas da Asociación. Que che chamou cando empezaches a interesarche na Asociación?

O que máis me sorprendeu foi límpoo que había que traballar nesa autoorganización: a transmisión, a promoción e a investigación. E o papel de cada un era tan claro como a súa unión.

O obxectivo da asociación é alargar o bertsolarismo, coidalo e garantir o futuro, e para iso traballa neste tres ámbitos. Na transmisión é necesario recrear todo o ecosistema, non só aos bertsolaris, senón tamén aos afeccionados ao bertsolarismo, aos organizadores, aos creadores de temas... todo para completar o ecosistema, e para iso hai que facer un traballo na transmisión. Logo hai que facer outro traballo na promoción, na difusión do bertsolarismo, nas prazas, nos medios, e na terceira hai que investigar co obxectivo de profundar e mellorar o coñecemento. Cada vez que se vía moi claro como traballar, atalo todo e formar unha cadea.

E ademais iso reflíctese nos países. En cada país o bertsolarismo vive unha situación moi diferente, pero tamén o eúscaro en xeral, e a situación de cada país sábeo cada país. Nese tres eixos, cada país decide onde debe influír ou onde pór máis forza.

E outra boa sorpresa que recibín foi a implicación dos bertsolaris no proxecto, moitas veces por encima do seu proxecto persoal. E como se fusiona ese binomio bertsolari e bertsozale na Sociedade. No bertsolarismo hai creadores e receptores e si hai que coidar o bertsolarismo, ambos xogan un papel importante. Aí hai unha curiosa anécdota, que xurdiu co nome de Bertsolari Elkartea, e enseguida pasou a ser Bertsozale Elkartea, porque a necesidade de ambos é moi grande.

Levas cinco anos como coordinadora da Asociación. En que momento atópase situado?

Respondería a esta pregunta desde que estamos máis que desde que estamos. Cando vin eu, a Asociación estaba nunha fase de cambio. A coordinación xeral, levada durante moitos anos entre Koldo Tapia e Jexux Murua, pasou á seguinte xeración, pero o mesmo cambio produciuse en case todos os departamentos. A asociación apostou por pór axentes propios en cada sección e na mesma época entramos moitas persoas novas. Produciuse un cambio na organización da asociación, repartíronse máis responsabilidades, ampliouse a xestión e a operatividade...

Nesa grandeza da asociación necesitas moito tempo para instalarche, aprender... e creo que agora somos todo o equipo nun momento no que podemos traballar desde o noso punto de vista seguindo esas bases sólidas que xa puxeramos. E para dar un liderado sólido, reunindo a todo o equipo.

A asociación combina na súa organización o traballo profesional e voluntario. Que riqueza e dificultades ten iso?

Si a asociación chegou até aquí foi grazas ao traballo voluntario e no seu día o voluntariado tivo un peso enorme. Aínda hoxe en día, nos centros de decisión, tanto na dirección como nas comisións de cada departamento, hai xente voluntaria. O traballador dinamiza e inflúe, pero finalmente a decisión recae nos voluntarios. Canto maior sexa a asociación, máis difícil é garantila, máis difícil é seguir o ritmo e a dimensión da xente voluntaria. Si este é o tema que nos preocupa e o que necesita atención, debemos manter o equilibrio. Pero aínda hoxe en día trabállase moito de forma voluntaria. No Centro de Documentación Xenpelar, por exemplo, unha parte da recollida faise a través da rede da Asociación (a través do programa Hitzetik Hortzera e bertsoa.com grávanse catro sesións semanais), pero logo das bertso eskolas chega unha chea de gravacións, a recadación faise case na súa totalidade de forma voluntaria. Joanito Dorronsoro realizou unha melodía, catalogando voluntariamente máis de 3.000 melodías. Desta maneira séguese traballando moito, e de face ao futuro, iso tamén ten que ser a base. Esa é a esencia da Asociación.

Entre os traballadores tamén está moi interiorizada a necesidade do voluntariado.

A función do Centro de Documentación Xenpelar, ademais de recoller o bertsolarismo, é pór todo recadar a disposición da sociedade e fomentar o seu uso. Utilízase suficiente o tesouro?

Xenpelar é outra das claves da Asociación, xa que fixo unha aposta polo acerto que se fixo de cheo. Fundada en 1991, a Asociación fixo unha aposta clara, xa que cando a Asociación quedou sen financiamento, decidiuse manter Xenpelar, e moitas outras cousas tivéronse que traballar doutra maneira. Na actualidade é totalmente necesario para a Asociación, tanto para a creación de material de transmisión, na promoción para Hitzetik Hortzera e bertsoa.com, como para a investigación.

O traballo dun Centro de Documentación consta de tres fases: recollida, organización/catalogación e integración social. Como se dixo, a recollida realízase dunha maneira especial, cun orzamento moi reducido realizamos a recollida a través de toda a rede. Nestes momentos están a catalogarse e organizando cinco documentalistas. Pero realmente o valor é o uso, non o recollemos con ningún fin de propiedade, estamos a recollelo para a sociedade. Utilízase, a xente está a facer pequenas investigacións, ou os propios bertsolaris toman material... pero queremos dar un impulso á socialización. En 2010 deuse un gran paso, en Xenpelar hai case todo o catálogo dispoñible en internet bdb.bertsozale.com. Pero parécenos que Xenpelar non se utiliza o suficiente e temos moito traballo por socializar. Fáltanos dar un paso.

Investigouse suficientemente o bertsolarismo? Colaborará a Fundación Mintzola?

O terceiro pé dentro da asociación, o da investigación, sempre estivo máis limitado, xa que os recursos que require a investigación son moi variados; necesita investigadores, recursos físicos e técnicos axeitados, financiamento... Quixemos organizalo a través de Mintzola e a fundación constituíuse en 2008. O proxecto Mintzola partiu da necesidade dun instituto de bertsolarismo e dunha sede para a Asociación e o DZ Xenpelar. Pero desde a administración pedíusenos dar un paso máis aló, cara á oralidad. Joxerra Gartzia elaborou o proxecto coa base de ser un observatorio dinámico das tradicións para atender as necesidades orais. Pero tivemos dous problemas en Mintzola: Por unha banda, as diferentes interpretacións do proxecto e por outro, a estrutura que se lle deu.

A oralidad púxose no centro, pero a oralidad é un mundo amplo. Pode chegar desde calquera punto e calquera punto que chegue é interesante. A partir do informe de Gartzia realizáronse diferentes interpretacións e desde a nosa perspectiva hai que centralo máis niso. Pola contra, todo ten cabida, e iso ocorreu, puxéronse en marcha proxectos moi interesantes, que están a funcionar moi ben, pero na nosa opinión, non era este o lugar, senón que había outras institucións que tiñan que dirixirse a esas institucións para dar resposta a esas necesidades e proxectos.

O que fixemos na asociación foi volver partir do informe de Gartzia, e en HUHEZI tomamos as “bases para orientar a estratexia de Euskal Kulturgintza”, e demos unha volta máis ao proxecto Mintzola. Centramos o proxecto na creación cultural oral. Pensamos que é aí onde Mintzola ten que centrarse e dentro diso ten que ser un centro de investigación do bertsolarismo para desenvolver o proxecto de investigación da Asociación, e ademais propomos ser un punto de encontro entre diferentes expresións culturais orais, para transmitir experiencias, coñecernos mutuamente, crear proxectos xuntos e axudar a outros xéneros na autoorganización. Aínda que cada un ten que facer o seu camiño fóra de Mintzola. No ámbito da cultura e a cultura vasca pódese realizar unha gran achega a través do estudo da creación cultural oral.

Mintzola estruturouse nunha fundación, pero á hora de nomear aos patróns, os criterios económicos tiveron máis peso que o propio proxecto, xerando un desequilibrio que pode influír de forma significativa no proxecto.Valorámolo todo en diñeiro neste país e na creación destas estruturas. E como se valora economicamente un proxecto cultural? Como se cuantifica o proxecto cultural e a rede social que pon a asociación?

Como se dixo, na Fundación reuníronse diferentes elementos necesarios para a investigación, recursos (DFG, Kutxa, Goberno Vasco), sede (Concello de Villabona), investigadores (UPV/EHU) e proxecto e patrimonio cultural (EHBE, co centro de documentación XDZ).

Si a Fundación Mintzola fundaméntase nun proxecto cultural, o padroado tamén debe constituírse desde esa perspectiva. Por iso, tamén estamos a tentar dar unha volta máis á estrutura de Mintzola e reivindicamos o liderado do proxecto.

As bertso eskolas son autónomas, pero, como se relaciona o seu traballo con Bertsozale Elkartea?

No fondo, un proxecto de transmisión é todo o proxecto da Asociación Bertsozale Elkartea, xa que se trata de atrasar o bertsolarismo. E a peza clave, diría eu, son clases de bertsos. Pero ao mesmo tempo estamos convencidos de que as bertso eskolas deben ser o máis independentes posible. Ese é o obxectivo, crear o maior número de escolas de bertsolaris posible, porque o mesmo ecosistema créao: Nesta escola de bertsolaris sairá un bertsolari que se cadra é moi bo e farao por sesión, serán outros os que gocen do bertsolarismo, e organizarán as actuacións nese pobo, xurdirán os temas, os xuíces,... no pobo onde están as bertso eskolas está garantido o movemento.

Temos claro que as bertso eskolas son autónomas, pero nalgúns pobos que non existían foron creadas pola propia Asociación, e hai moito traballo en común coas bertso eskolas: A asociación está a crear material para as bertso eskolas, e a asociación non sacaría adiante os seus proxectos sen a axuda das bertso eskolas.