Entre os lidos no verán, hai un libro que me chamou a atención e do que falamos moito entre amigos. CT ou a Cultura da Transición. Crítica a 35 anos de cultura española, é un ensaio que reúne artigos de autores e autoras. Non é unha obra mestra, seguramente non se situará entre os grandes intentos do século XXI, é bastante irregular, pode chegar a ser descoidado nalgún momento, incluso oportunista respecto dalgún autor (Ignacio Echevarría), pero ten unha gran forza crítica. É, por dicilo brevemente, un golpe directo á cultura hexemónica española.

O CT é unha cultura que xorde en España tras o franquismo, e o lector dáse conta de que é un excelente exemplo de explicación en canto empeza co libro. Por suposto, non é fácil definir o que é o CT sen caer en xeneralidades, pero creo que calquera que siga a cultura española nos últimos anos pode sospeitar, por instinto, o que pode ser. Do mesmo xeito que o grupo Présa tivo unha hexemonía mediática, o CT sería en gran medida cultura. Supoñamos, Víctor Manuel, na música de Ana Belén, Luís García Montero, Antonio Muñoz Molina na literatura, a cultura do pacto e o consenso, o bipartidismo, Gregorio Miguel-Barba como intelectual, os Tratados de Moncloa na economía, como lobby SGAE, no cine Almodovar. Entre outras cousas, claro. Hai máis. Amador Fernández-Savate di que a CT é unha cultura que escapa esencialmente aos problemas e ao debate, aínda que se disfrace nun posible consenso. Unha especie de despolitización na que só se aceptan discursos (Transición, economía de mercado, monarquía, etc.) que se sitúan nun parámetro moi estreito, e cun aire neutral-apolítico. E, desde logo, a carraca da loita antiterrorista sempre disposta a pór fin inmediatamente a calquera discusión que saia da liña. Estou seguro de que se nos fará familiar á maioría de nós.

En parte, o libro representa un corte xeneracional. Presenta unha nova xeración, profundamente crítica coa transición e a súa cultura, que puxo de manifesto a súa satisfacción no movemento do M15.

O libro paréceme un matiz, un exercicio autocrítico e de gran mérito. Ten unha crítica bastante arraigada e, como sabemos, ningunha cultura pode prosperar máis que desa maneira. Con todo, non puiden evitar pensar en como se recibiría en nós unha sesión de (auto)crítica de tamaño, xa que normalmente se capta máis facilmente o paso do outro que o dos demais. É dicir, como responderiamos si fixésemos unha crítica profunda da cultura hexemónica vasca. E hai algo que criticar. En xeral, teño a impresión de que a partir de 1980 percorremos camiños cada vez máis estreitos. Que sempre está disposta a reorientar a quen saia da liña da ideoloxía abertzale correcta. E nós tamén estaremos encantados de poder entrar na pista sen dicir unha palabra. Pero non sempre foi así. Vou pór como exemplo un artigo que acabo de descubrir. Apareceu nesta mesma revista en 1977, na sección Baietz aste mal, asinada por Koldo Izagirre e Ramón Saizarbitoria. O seu título, moi significativo, era: “Oteiza inventou a máquina de dicir chorros”. Sobra lembrar que Oteiza era naquela época un dos nosos intelectuais máis altos. Non podo imaxinar nada semellante ao que é hoxe en día.