Vostede obtivo o primeiro posto de Tradutor-Intérprete do Concello de Pamplona en 1997. Con que che atopaches?

Atopeime con dous ou tres voluminosos cartafoles cheos de papeis, obxectos traducidos. Era un reto bonito, tiña que inventalo todo, que facer, como traballar... E era un traballo solitario, a pesar de que o técnico de eúscaro estaba aí.

Cando eu empecei a traballar, as peticións dos veciños en eúscaro eran traducidas por un administrativo euskaldun que foi o alcalde quen habilitou. Non lle pagaban máis por ese traballo.

Que clima había entre os políticos en relación coa xestión do eúscaro?

Houbo veces. Cando entrei eu estaba o tríptico [CDN-PSN-Ezker Batua] e había unha especie de apertura. Para nós había unha actitude máis ou menos favorable. Logo viñeron os tempos duros. Eu empecei a traballar e en dúas pasadas ou nunhas eleccións gañou Yolanda Barcina. O noso traballo é bastante técnico, pero sentimos unha enorme desconfianza. Ás veces parecía que non querían darnos nada para devolvernos toda a información. Nós eramos euskaldunes e tradutores [para entón había tres tradutores], pero no aspecto técnico a súa actitude non era comprensible nin aceptable. Foi un intento violento para acabar co eúscaro en todos os lugares. Parecía que non querían ver nada en eúscaro en ningures.

Era desprezo?

Máis que desprezo, desprezo, desprezo. Eran desconfiados e negaban a realidade. Logo, por casualidade, as cousas cambiaron aos poucos. Con todo, seguen pondo os nomes de rúa só en castelán e obstaculízanse en que o tribunal diga o contrario.

Pamplona está na zona mixta e o eúscaro ten a súa lei.

Se a ordenanza municipal así o di, hai que cumprila. Tivo tres cambios restritivos e decidiu abrir unha cuarta, pero logo non a cumpren. Non entendo esa actitude. Politicamente non se que beneficio dará a ninguén. Teño a impresión de que hai algo que viven moi de raíz, que non é o resultado dun cálculo estratéxico político, senón o resultado da aversión.

Non é racional?

Iso é. Moitas veces tiven esa impresión. Por exemplo, eu, que penso o que penso, cando estou a traballar dedícome á tradución e intento traballar de maneira racional. Algúns lle preguntan: “Ouza, hai que pór isto en bilingüe ou non?”. Ouza, a ordenanza está aí, nós non temos que dar a nosa opinión.

Saltando do escrito ao oral, nos plenos a situación é máis crúa:

Houbo anos nos que algúns partidos políticos, sobre todo os dun, non utilizaban os auricular para escoitar a nosa tradución.

É dicir, o concelleiro que falaba en eúscaro para escoitar en castelán...

Nos momentos máis duros, non puñan como protesta os auricular, por exemplo, cando falaban os de Euskal Herritarrok.

Até que punto falan os concelleiros en eúscaro nos plenos?

Cada vez son máis os vascos, os que non pertencen á oposición e os que non o son. Cando entrei eu, por exemplo, había unha vasca de CDN, a hernaniarra Adarraga, e cando a fixo en eúscaro. Tamén tivemos xente do PSN e de partidos vascos. Cada vez son máis, pero iso non quere dicir que utilicen máis o eúscaro nas reunións. Eu creo que teñen un certo medo.

Os vascos si, pero non se atreven a falar en eúscaro?

Non se atreven ou lles parece que comunican máis correctamente en castelán, pensan que na vida privada desenvólvense ben en eúscaro, pero que non saben máis que facer un discurso político. Ás veces penso que desconfían, non de nós, pero si do funcionamento do sistema de tradución.

Estamos en Navarra, na zona de Pamplona, moita xente é euskaldun. Eu tamén son euskaldunberri. Isto non impide nada en si mesmo, pero a sensación pode ser subxectiva.

Por tanto, o que vostede dixo: cada vez máis euskaldunes si, pero o seu uso non aumentou.

Os tradutores do Parlamento dicían o mesmo, pero nesta lexislatura os tradutores están afogados, porque os políticos empezaron a utilizar o eúscaro de forma masiva. Esta onda non chegou aínda ao noso país. Lendo isto, quizá dentro dun ano tamén comezarán en eúscaro.