Si os deuses non fan nada malo, entón xa non son deuses.

Esta frase, explosiva para a moralidade de séculos e séculos, revolucionaria no sentido etimolóxico, é escrita por Stéphane Mallarmé, no lugar menos esperado. De mozo, cando se gañaba a vida como profesor e tradutor de inglés, mentres traducía un manual de mitoloxía do inglés ao francés.

A versión orixinal, como é normal, di xusto o contrario: “If the gods do aught unseemly, then they are not gods at all”. A frase segue literalmente a fama coñecida de Eurípides. Entón, o poeta francés quixo cualificarse a si mesmo de deus e, cunha conduta indecorosa, trastornar a base centenaria do Ben? Para o tradutor, é unha lei inquebrantable a de manter o orixinal tal e como estaba. O coñecido adagio, que denuncia que o tradutor é un traidor, non vai máis aló dos pequenos cambios de sentido que se poden dar nos matices. Só un delincuente (ou un deus, é dicir, un ser que ten a propiedade de toda a creación) atreveríase a introducir un "non" nunha tradución.

Pero non está claro que, para que existan os deuses, teñan que facer o mal si é intencionadamente escrito por Stéphane Mallarmé ou creado despois por un corrector hiper-directo, ao ver “si lles dieux font rien d’inconvenant”, e ao considerar que á partícula “rien” faltáballe un “ne”.

Outra hipótese podería levar a pensar que ese anónimo corrector, sen saber que pertencía a Mallarmé, entre outras cousas, porque non era de Mallarmé, que tiña o seu oficio de rastrexar o texto de Mallarmé en busca de erros, considerábase a si mesmo un deus e, introducindo un non, el mesmo cometeu o atentado contra a moralidade até entón, como na nova Historia do Sitio de Lisboa de José Saramago. O lector vasco, lendo a tradución de Jon Alonso, lembrará que nela o director dunha editorial decide nun libro de Historia negar unha afirmación e con iso consegue cambiar a historia e a súa propia historia, os individuos (lectores?). Na reivindicación da súa capacidade de influír e transformar no Gran Relato, si non é nunha iconoclasta contra a figura do escritor sacralizado.

O titular da obra xa non é o autor. Sábese que o escritor, como o deus, morreu, repitido até o cansazo. Porque calquera pode traducir incorrectamente calquera cousa escrita (incluso os máis grandes poetas), porque pode corrixila mal (incluso o máis fiucego e dilixente dos textos de Argia) ou porque calquera lector pode entendela mal. Como sei eu, por dicilo dunha maneira solemne, que esta columna que construín con estas palabras permanecería de pé fóra da miña man?

Por iso, aínda que non sexa por iso, négome a aplicar a palabra escritor a min mesmo. Admito que pode considerarse como un signo de humildade, como recoñezo que calquera cousa pode ser interpretada. Alguén que escribe non tería máis que dicir que escribe. Na novela Martutene, por exemplo, a súa tradutora Julia (e a súa parella) reflexiona sobre o escritor Martin: “Falan de libros [Lynn e Martin]. Pensa que xa sabe que é escritora. Gustaríalle saber como llo dixo. I write? En calquera caso, está convencido de que non lle dixo I’m a writer, iso nunca”.

Nesta calorosa tarde de xullo non se me ocorre nada máis desagradable (para recuperar por un momento a divindade).