Amaia Ezpeldoi destacou que, até o momento, a definición estrita do vasco foi "predominante". Sentiu unha concepción do mundo vasco hexemónica, de ETA e dalgúns nacionalistas.

Nesta novela tamén traballei a mesma crítica que en todos os libros de Amaia Ezpeldoi. Algúns nacionalistas vascos han tido un funcionamento excluínte e actuaron como xuíces respecto ao resto dos vascos e vascas. Quería criticar a influencia non positiva que tiveron algúns nacionalistas en Iparralde nos últimos 30 anos. Como tantas veces fixen na miña carreira literaria.

Non é a única coacción. Ezpeldoi comeza a súa relación co capitán de policía de Nolwen Kergel, un policía francés que está cheo de prexuízos.

Os vascos temos prexuízos de face aos estranxeiros. Mirando aos que non son nosos. Sempre dicimos: Vivan nós e os nosos! E o outro que? Ezpeldoi reflicte o debate que se pode dar no seo do vasco ao cruzar ao intruso. A min, como vasco, nalgúns lugares tamén me xurdiron dúbidas. É este o meu verdadeiro lugar? Que pensarán os demais si veno aquí?

Como ter un policía interno.

Si. Temos un super eu castigador no noso interior, sobre todo, relacionado co vasco. Temos medo do outro. Creo que aos poucos a norma subconsciente da desaparición dos xuíces suavizarase e humillarase.

Di que os GAL e ETA marcaron durante a década de 1980 a xeracións enteiras en Iparralde. Tes medo ao pasado mitificado e propós unha relectura crítica.

Mitificar o pasado é unha das nosas principais paixóns. Tamén mitificamos os feitos máis violentos, coma se no pasado atopásemos as garantías de hoxe. No Norte sucederon cousas moi duras, e en ocasións, por problemas e causas que non eran as nosas. É dicir, porque a loita do Sur exportouse aquí. Todos os grupos que pasaron por Baiona nos últimos 30 anos deixáronnos dourados, e dalgunha maneira hannos desangrado. Agora, unha vez que a organización armada ha abandonado as armas, xa é hora de analizar a historia sen pelos na boca. Non é fácil. Non sabemos como analizar a actualidade. Eu, a través da literatura, quixen pór aos falantes de todas partes na ficción para que desen o seu punto de vista. Quería unha polifonía de opinión. Iso é precisamente o que nos falta na realidade. E a literatura ten unha vantaxe sobre a realidade: pódese avanzar.

O abandono das armas de ETA aparece a miúdo na novela, como clave para a polifonía de opinión.

Sen dúbida. É unha opción e unha clave que pode abrir as súas portas. Quizá teño unha concepción naif, pero como non son político, permíteme a naifidad. É unha oportunidade de volver mirar a historia. Tanto desde o punto de vista científico como de ficción. A nova situación é moi importante, aínda que aínda non se sabe como adaptarse a esta novidade. Durante moitos anos tivemos medo a pensar, e cando o pensamos, andamos por muletas doutros pensamentos máis xerais e fortes.

Ezpeldo é un barrendero que lle permite ver aos que sofren as graves consecuencias do brutal sistema capitalista. Quería reflectir o empeoramento das condicións de vida?

Ezpeldoi pasa o tempo limpando as rúas, pero non só iso. A súa profesión ocupa un primeiro lugar entre os obxectivos sociais. Tamén é importante metaforicamente. Ao limpar as rúas empéñase no lixo do mundo, da cidade, do pobo. O que parece un oficio despreciable é o máis urxente. Dálle a Ezpeldo a oportunidade de ver e criticar a sociedade capitalista de consumo. E tamén para reivindicar o descrecimiento, por exemplo, viaxando sempre en autobús entre Bayonne-Anglet e Biarritz. No catro primeiras novelas o coche era un personaxe máis. Nisto non. Hai alternativas para crear outro mundo.

O libro está cheo de referencias lesbianas. Todos eles teñen que ser foráneos, salvo excepcións. Estamos a crear referencias propias para lesbianas de Euskal Herria?

Aínda somos tímidos. Menos mal que temos imaxes estranxeiras brillantes! Con todo, nos últimos seis anos déronse cita na literatura coa presenza de personaxes lésbicos. Tamén se realizaron estudos como Desires desordenados [Utriusque Vasconiae, 2010] nos que se trata a nosa historia da literatura e atópanse figuras demostrativas para nós. Acórdome de Kattalin Elizegi ou Milia de Lastur, aínda que non sexa lesbiana. A recuperación das imaxes é fundamental. Doutra banda, tamén estamos a traballar na recuperación do vocabulario lésbico, na procura de expresións que sirvan para a relación e o amor.

É un traballo de recuperación ese dicionario ou de creación?

Os dous. Escritores como Arantxa Urretabizkaia ou Amaia Lasa comezaron a tradición, incorporando ambientes homoeróticos nos seus poemas e contos. E hoxe en día hai referencias de lesbianas e estánllenos acumulando referencias.

O perfil dos protagonistas das numerosas novelas lesbianas que se publican é nova, branco, de clase media, profesional e belo. O círculo de amigos de Ezpeldoi ten outras características.

Unha mostra da sociedade é o grupo de persoas que se achega aos 50 anos de idade. É negro Prezios, xudeu Ilse Traumberg, musulmán Zoko, que desde a revolución tunisiana viste burka en nome da súa liberdade; Devi é un gran peito de pin-up. Si tense en conta a idade, a profesión e a orixe, nas novelas dos detectives lesbianas poucas veces deuse este fenómeno.

Ezpeldoi non segue a definición que fai da familia o modelo heterosexual normativo. Temos que reivindicar outro tipo de modelos de solidariedade en tempos de crises?

É moi importante a rede de relacións externas á familia de orixe. Sei en Euskal Herria, sei no mundo. Podemos estar en contacto cos medios técnicos tanto coa comunidade de lesbianas como co mundo. Non somos conscientes da importancia que ten. Dous ou tres veces na miña vida quedeime sen amigos e sen amigos. Tiven que recompor a rede nun sitio ou outro. É un bo camiño para crecer e educarse. Axúdanos a perseverar, a inventar novas formas de vida e a vivilas. A idea do grupo de amigos aparece nas dúas últimas novelas. E seguirá aparecendo.

Convidar os lectores ás aventuras de Ezpeldoi.

A lectura é boa por si mesma. Apréndese moito sobre todo de ambientes e países que nos son descoñecidos. Amaia Ezpeldoi é unha chaqueta de viaxe que percorre os pobos de Euskal Herria, e que vive en continua calca entre xente e formas de vida. Nesa curiosidade o lector pode atopar o pracer de ler.