Antes da súa estrea, e antes de que alguén a vexa, queren criminalizar as xanelas que dan ao interior, por dar voz aos presos. O Ministerio do Interior español tentou denunciar ao Concello de Donostia-San Sebastián, concretamente a Bildu, por subvencionar o proxecto. É só o último exemplo. É lexítimo que as películas que teñen que ver directa ou indirectamente co conflito vasco susciten polémicas e opinións contrapostas, pero non é xusto que se promova o boicot, a censura e a persecución política irrazonable con intereses partidistas. A historia demóstranos que é a dereita española a que leva a cabo campañas violentas. Nestes tempos nos que o relato a construír está no boga, parece que algúns só aceptan o relato unilateral.

A película Ama Lur foi estreada en 1968 por Fernando Larruquert e Néstor Basterretxea e estreouse o ano pasado. En plena ditadura, a censura devorou a árbore nevada de Gernika ou o Guernica de Picasso, e tiveron que introducir a palabra “España” en varias pasaxes da voz off, entre outros.

Imanol Uribe abordou en varias ocasións o conflito vasco na gran pantalla. O documental que máis obstáculos atopou foi o documental O proceso de Burgos (1979). Un día antes da súa estrea no Festival de Cine de San Sebastián, Jaime Mayor Oreja reuniuse con Uríbe. “Canto custaría retirar a película do Festival?”, preguntoulle. Ao final non ocorreu nada diso, pero a actuación desenvolveuse chea de policías.

Os debuxos animados tamén poden ser motivo de polémica. A serie sobre o bertsolari Lazkao Txiki (1998-1999), dirixida por Juanba Berasategi, foi proxectada no Parlamento Vasco. O motivo foi a moción para retirar os debuxos de PSOE e pp, que consideran que a serie deixaba en ridículo a símbolos españois, ao Exército e á Garda Civil.

Helena Taberna narra en Yoyes (2000) a vida da primeira muller de ETA que foi asasinada por un policía. “Como a xente non me coñecía e era un tema complexo, esperteime sospeitas. Algúns actores non quixeron participar, algúns técnicos tampouco… e puxéronme trabas, dicindo ao produtor ‘coidado de onde che metes, xa verás…’ e cousas así”.

Tres anos despois, a pelota vasca de Xullo Medem foi recoñecida. Pos levantados polo documental O coiro contra a pedra. “Alguén próximo debería dicir aos membros da AVT que o feito de ser vítima de ETA non lles dá máis razón política ou ideolóxica”, afirmou o director. No marco dunha campaña violenta, a entón portavoz do pp de Donostia-San Sebastián, María San Gil, así como o Goberno de España, pediron a retirada da película.

Por suposto, son máis as películas que sufriron duras críticas –e non unilaterais– pola forma de tratar o tema (como a fuga de Uribe en Segovia ou a morte de Mikel, o amor en off de Koldo Izagirre, Ander e Yul de Ana Díez, Un tiro na cabeza de Jaime Rosales…), pero ao final todas conseguiron encargarse da política e mostrar o seu valor cinematográfico. Así sexa tamén co proxecto Xanelas para mirar ao interior.