Quixestes facer unha análise crítico da transformación das cidades vascas. Impulsado por que?

Cando publicamos Bilbao e o seu dobre, criticamos a perda e privatización do espazo público. Agora referímonos ao concepto de Euskal Hiria, orixinalmente creado por Bernardo Atxaga, pero que posteriormente foi asumido polo Goberno Vasco para referirse á súa planificación urbanística. A Euskal Hiria do Goberno Vasco, proxecto que tras o cambio de goberno foi rebautizado como Euskal Hiria NET, é un proxecto dirixido desde arriba e que presta pouca atención ás necesidades reais, un paso máis na necesidade do capitalismo de transformar as cidades.

No libro dise que unha das consecuencias da transformación é o gravísimo proceso de privatización.

En todo o proceso de transformación de Bilbao, dúas entidades, que se presentan como asociacións público-privadas, pero que na práctica funcionaron como un grupo privado. Primeiro foi o Bilbao Metropoli-30, e despois foi relevado por Bilbao Ría 2000. A cidadanía non participa nas decisións que se toman. Doutra banda, existe unha privatización do propio espazo público. Cando se decide que en Bilbao haberá lugares de lecer e consumo nun espazo tan importante como Abandoibarra, está a privatizarse dalgunha maneira este espazo porque se evitan outros usos. Isto, ademais, leva implícitas outras estratexias máis ocultas relacionadas coa conservación do espazo. En Bilbao, a que pechou este proceso foi a Ordenanza de Espazo Público, que pon moitas trabas a iniciativas que non son organizadas por institucións ou empresas privadas.

Din que o deseño da cidade quere orientar o comportamento da cidadanía.

A Ordenanza de Espazo Público, por exemplo, faio de forma consciente. Pero se, por outra banda, o deseño da cidade oriéntase cara a unha arquitectura espectacular e o consumo, está claro que se quere cambiar a vida dos cidadáns, fomentando uns hábitos concretos. Por suposto, é difícil que estea escrito nunha planificación. Pero a conclusión é a mesma. Os planificadores teñen unha visión restritiva da vida na cidade. En Bilbao, as institucións tentaron de mil maneiras desactivar o conflito social; o de urbanismo é un dos últimos, e dáme pena, pero sospeito que tamén é un dos máis eficaces.

Por que?

Os espazos cambian, aparecen novas arquitecturas, e a maioría, aínda que ao principio somos máis críticos, ao final aceptamos e con iso cambiamos os costumes. Con todo, a desaparición total da vida social da cidade é imposible, na cidade sempre xorden acontecementos que non estaban previstos.

Noutras cidades do País Vasco non se transformou o espazo industrial porque non existía, pero en todas nótase o mesmo esquema de Bilbao: un arquitecto de prestixio, unha icona que nos serve para vendernos... É dicir, a mercadotecnia das cidades que mencionan no libro.

En xeral, así o está sendo, a pesar de que esa tendencia chegou un pouco tarde ás cidades vascas pola súa historia. Miramos a outras cidades do mundo e vemos o mesmo: arquitectos famosos, iconización e logo vendelo fose para atraer tanto aos turistas como ao capital. A cidade convértese en algo vendible, e os clientes non só son turistas, senón que tamén son empresas.

En Bilbao, evidentemente, levouse a cabo esta operación de mercadotecnia. Que éxito tivo?

Alto. Todas estas intervencións puidéronse realizar sen moita resistencia por parte da sociedade. Outra cousa é que iso vaia ter unha rendibilidade a medio prazo, analizada desde un punto de vista económico que non me interesa a min polo menos. Haberá que ver como terminan os novos espazos creados. Supoño que os planificadores de Bilbao Ría 2000, e o Concello, estarán contentos porque puideron facer todo o que quixeron, e ademais venderon moi ben a imaxe de Bilbao fóra.

Sorpréndeche que a idea deste novo Bilbao teña tan poucos rivais?

Si. Cando empezaron a construír o Guggenheim houbo un movemento contrario, pero a min sempre me pareceu que o movemento social, as asociacións de veciños... déronse conta tarde da importancia da transformación, é dicir, non se deron conta a tempo de que a transformación era un feito político, tan importante como calquera outro.

Na primeira parte do libro subliñastes a importancia do urbanismo incontrolado que existiu durante décadas, cuxas consecuencias aínda estamos a sufrir.

De feito, aínda hai moita xente vivindo nas vivendas que se construíron nas décadas dos 50 e 60. Naquela época dotouse á cidade dunha estrutura determinada que se mantén na actualidade pola dificultade da súa transformación. Esta estrutura urbana, por exemplo, fai que no Gran Bilbao, ao non ser moi grande, a poboación atópese moi dispersa e os barrios comuníquense moi mal.

Publicaron o cadro de interaccións entre o tres capitais da CAV e son moi poucas. Como se pode casar con ese dato o proxecto Euskal Hiria do Goberno Vasco, é dicir, que o tres capitais conformen unha soa cidade?

De momento só é un proxecto, e así ata que non termine o TAV. Cada capital da CAV é independente, funciona como unha illa. Para cambiar isto hai que fomentar a conexión entre tres, e para iso consideran fundamental o TAV.

Dito doutra maneira, parece que o proxecto Euskal Hiria pode ser unha xustificación para a construción do TAV, máis que todo o contrario.

O vínculo entre ambos é moi estreito e necesítanse, pero sobre todo o TAV necesita a idea de Euskal Hiria. É un discurso que lle dá lexitimidade.

Pero na sociedade non se percibe a necesidade dunha Euskal Hiria.

Non, non se considera necesario unir as cidades. En primeiro lugar, non se considera necesario o propio TAV. O TAV, desde calquera punto de vista, xa se explicou por que non é necesario. Pero ambos os proxectos están totalmente ligados. E doutra banda, a mensaxe do cosmopolitismo é politicamente rendible, todos somos cidadáns, etc. Hai que romper esa dicotomía que separa a cidade do pobo, é unha falacia.

Todo isto que falamos, á fin e ao cabo, é cousa de negocios?

Totalmente. A presión espacial do capitalismo é sobre todo o urbanismo. Estamos a falar de diñeiro, de transvasamento de diñeiro público a mans privadas, ás veces para satisfacer necesidades sociais –non necesitabamos outra cousa que saciar–, e outras veces para facer negocio directamente.