Lonxe parecen os tempos nos que eran privilexio das elites da lectura. A implantación do sistema educativo regrado foi o que deu lugar ao actual lector moderno, dono das súas lecturas, na medida en que iso é posible nunha sociedade orientada pola publicidade e a sugestión. Con todo, á maioría ensinóusenos unha lectura solitaria. Non traballamos moitas iniciativas colectivas para debullar e debullar a literatura. Por iso é interesante a proliferación de grupos de lectura. Dificilmente pódense inscribir todos os clubs que actualmente existen no País Vasco, pero basta botar unha ollada ás axendas literarias para darse conta da súa expansión. Son moi variados. Algúns xurdiron da demanda tanto dos concellos como das bibliotecas, promovidos polos particulares, entre outros. Os escritores son, nalgúns casos, “os guías” dos grupos. Hai quen se reúne para falar dun tema literario concreto, e quen comenta libros a través de Internet. Pero a maioría deles atópanse de pobo en pobo e falan de literatura. Adoitan reunirse pola tarde en salas de bibliotecas, sotos, hoteis, asociacións. A literatura é unha forma de vivir. Nós coñecemos catro experiencias.

Mikel Asurmendi (Zumarraga-Urretxu, 1958) é membro da asociación Akelarre de Hendaia, xornalista de Argia, e na mesma localidade, xestor da iniciativa Literaturaren Menturan. Durante o tres primeiros anos (2005-2007) a iniciativa foi unha actividade sen equipo, proposta por Asurmendi e baixo a súa responsabilidade. “El chamaba a un escritor e daba un discurso sobre un libro. Nos últimos cinco anos (2008-2012) estamos a traballar en equipo. Decidiuse crear un grupo entre algúns dos asistentes ás conferencias. Algúns o deixaron, outros viñeron, pero hai un núcleo, de cinco persoas”.

Nos clubs que coñecemos non adoitan xuntarse máis de 15 persoas, polo tempo que supón ler, quizá, ou pola continuidade que supón manter en grupo. O grupo de Hendaia ofrece un recital de poesía na sección Poesía de Inverno, e na Narración de Primavera, unha conferencia do escritor. Tanto nun como noutro, o grupo actúa en dúas direccións, segundo acláranos Asurmendi: “Os aventureiros reunímonos co escritor durante unha longa hora e dámoslle os nosos xuízos e opinións sobre o seu libro, algúns críticos. Por outra banda, facémoslle preguntas. Sobre todo, o entretemento e a aprendizaxe literaria é o noso traballo”. Por agora despedímonos dos lectores de Lapurdi e chegamos a Gipuzkoa seguindo o camiño da costa. A rúa do gato é o nome do grupo de lectura de Getaria e a organizadora é Uxue Alberdi (Elgoibar, 1984). Unha vez ao mes lese un libro e unha vez cada dous meses convídase o escritor a unha reunión no Hotel Saaz. Ademais da de Getaria, Alberdi tamén participa no grupo de lectura de Zumaia, Irakurri matte, na casa de cultura Foronda. Xúntanse 10-15 persoas nos dous grupos e dous terzos ou máis son mulleres. Os membros do grupo, na medida en que son diversos, non teñen un único obxectivo: entretemento, pracer da lectura, interese pola literatura vasca... Pero as diferenzas materialízanse no grupo no concepto colectivo da literatura. “O concepto colectivo da lectura amplía a lectura individual e o mundo das ideas e das letras. Compartir fai que a experiencia sexa máis terreal. Ir só ao cine pode ser moi agradable, pero o grolo que se toma ao terminar a película tamén ten algo especial”, contéstanos o escritor de Elgoibar. Por suposto, cada un ten a súa propia lectura, pero cada vez que compartimos algo, o que é noso transfórmase. “Os libros enténdense mellor” nos lembra Alberdi. “A cada un chámalle a atención unha cousa. O que a un gustoulle, ou lle resultou verosímil, ou lle emocionou, é incrible, naif. Unha lectura non vale máis que outra”. Os grupos de lectura caracterízanse por traer o feito a outro, compartilo. As persoas que traballan saben pór en valor o intercambio, como Mikel Asurmendi desde Hendaia: “Ao contrastar unha vez lida á vez ou en solitario, aparecen diferentes puntos de vista. Por tanto, aprendemos xuntos. A literatura ten mil beiras e non todos nos fixamos nelas por igual”.

Como afrontar o illamento

Durango, Markina, Iurreta, Bermeo Casa de Cultura de Pozokoetxekoeta e Igorre. Isa Castillo é a responsable de todos estes equipos. Reúnense entre 8 e 12 persoas e dámosnos/dámonos conta de que cada vez son máis os lectores, que cada vez son máis variados os obxectivos que descubrimos. Castelo adiántanos algúns: “Algúns teñen o costume de ler en castelán, pero non en eúscaro. No grupo atopan unha forma de autoobligarse. Aos demais cústalles elixir que ler entre os libros que hai no mercado, polo que non senten tan perdidos ao vir. Hai quen fan unha lectura máis atenta para comentar o libro e buscan iso”. Ademais de comentar o libro, as sesións serán un espazo dedicado á literatura, aos novos libros e á información complementaria. E falar, deixar de illarse. “Na sociedade actual hai poucas posibilidades de sentar ao redor dunha mesa e falar. Ler é un acto solitario, pero algúns temos a necesidade de comentar o que lemos. Como a literatura é, en certa medida, un reflexo dos temas que se debaten na sociedade, a través dos libros falamos de nós mesmos”, subliñou Castelo. Nas conversacións adoita ser habitual pasar das experiencias do libro ás da propia vida e que o libro quede relegado. “Ocorre moitas veces, pero onde acaba a literatura e onde a vida?”, convídanos Alberdi a reflexionar.

Aprendendo dos lectores

Aingeru Amorebieta (Trintxerpe, 1955) é membro da asociación Euskaldunon Biltoki da Txantrea. O grupo de lectura creouse fai 4 anos no mítico barrio pamplonés de Iruñea e se reunen entre 5 e 6 persoas sen necesidade de escoltas. “Todos somos iguais e entre todos eliximos os libros. As nosas reunións son moi sinxelas: reunímonos cada tres semanas e charlamos sen guion”, cóntanos Amorebieta. Tampouco teñen criterios específicos para a elección de libros. Que un membro propoña un libro, ou lea un comentario literario do xornal, unha recomendación, quizá, teña razóns suficientes para facer a elección. Sen perder o humor, Amorebieta engade un novo trazo colectivo á actividade dos grupos de lectura convidándolles a sacar o libro da lóxica capitalista. “Ao principio comprabamos o libro. Agora tentamos utilizar as das bibliotecas. Xa sabes, nas casas de hoxe temos pouco espazo e os libros son bastante caros!”.

Cada club xestiona á súa maneira a invitación a participar aos escritores. “Poucas veces trouxemos a alguén. Gústanos comentar o libro entre nós”, explícanos o trintxerpe que vive en Pamplona. E si, parece razoable. Pódese pensar que a presenza do escritor supuxo un risco. Non vai condicionar a natureza dos comentarios? Con todo, Isa Castillo só ve beneficios. “Á xente gústalle coñecer ao escritor. Non condiciona o rumbo da lectura, senón o da sesión. Ademais de contar anécdotas sobre o libro, é interesante coñecer o proceso de escritura”.

Reafirmando esta idea, Asurmendi destacou no grupo de Hendaia “o entretemento e a aprendizaxe literaria”, e Alberdi, polo mesmo camiño: “Non convidamos o escritor a un xuízo público. A idea é aprender máis sobre un oficio que nos interesa, sobre un libro concreto, e pasar un momento interesante e agradable”. Como escritor, o elgoibartarra tamén nos aclarou a lección que lle deu o feito de rodearse de lectores: “Moitos lectores queren falar co escritor, non só escoitarlle. A partir de agora, se me convidan como escritora, tentarei falar menos e escoitar máis”. Ser o lugar no que o lector e o escritor crúzanse, na patria das letras que se chaman próximas. Iso é o que ofrecen os grupos de lectura. Que o autor pronuncie a primeira palabra e o lector a última.