Aínda que de orixe colorada, Russo leva máis de dez anos vivindo en Mesoamérica, México e Honduras. Fundador do grupo COMPPA, está a levantar radios comunitarias e organizando cursos de comunicación popular. Ten un obxectivo concreto: que o apreso sexa utilizado a longo prazo polos aldeáns, sen axuda externa.

Cando e como se iniciou nas intencións de comunicación alternativa?

Indymedia. Este proxecto materializouse na cidade estadounidense de Seattle, durante as mobilizacións e xornadas que levaron a cabo en decembro de 1999 contra o cume da Organización Mundial do Comercio. Foron os primeiros pasos da dinámica altermundialista contra a globalización liberal, e decidimos crear a rede Indymedia entre 160 asociacións do mundo. Era unha ferramenta innovadora para a difusión da información libre e dabámoslle un gran potencial, xa que pensabamos que con Internet se podían facer enormes. Indymedia é un punto de encontro importante, pero co tempo tamén apareceron as fronteiras. Por unha banda, non funcionaba realmente como medio de comunicación próximo e só utilizabámolo a xente que nos organizou. Doutra banda, en moitos pobos aínda é un agasallo ter conexión a Internet en casa. Por exemplo, en Mesoamérica só ten o 2% da poboación.

Por iso xorde COMPPA para traballar outros instrumentos no ámbito da comunicación?

En 2001, en Chiapas, pasaron as xornadas contra o Plan Poboa Panamá. Era evidente que as comunidades locais tiñan que construír os seus propios medios para facer fronte aos grandes proxectos de infraestruturas e superar o asedio informativo. Entón puxéronse en marcha algunhas estruturas como COMPPA. Desde entón traballamos en dúas áreas, montando ferramentas comunicativas e organizando escolas de formación técnica e loxística, seguindo os principios da educación popular. O noso labor principal é a radio, aínda que tamén traballamos na industria do vídeo, revistas, Internet e afixas. Non nos dedicamos á adaptación de organizacións non gobernamentais clásicas, o noso grupo desaparece co surgimiento de iniciativas locais. Nos últimos anos están a levarse a cabo en Mesoamérica un gran número de proxectos á baixa debido aos financiamentos. Desenvolveron unha enfermidade parecida á taileritis: para equilibrar o malgaste de diñeiro a final de ano, van ás comunidades a realizar calquera curso, todos a curto prazo, sen centrarse nas necesidades dos aldeáns e dando pouco espazo á colaboración.

Que trouxeron as radios que alzastes ás comunidades?

En México, Guatemala e Honduras, os monopolios mediáticos están en mans de grandes cargos políticos, empresarios e terratenientes que están criminalizando continuamente os movementos de resistencia. Ante esta situación, as radios comunitarias están a resultar moi útiles. Moitas persoas convertéronse grazas a elas en actores e produtores de información. Pódese comparar coa auga potable: despois de anos de beber información contaminada, nótase unha mellora das condicións de vida inmediatamente despois de abrir o outro. Non só son transmisión de información contra determinadas infraestruturas ou políticas, senón que reforzan as culturas e os idiomas, abren espazos de diálogo, dan cabida ás esposas, ceden voz aos que están na diáspora. Chegan a sitios francos e para utilizalos non hai que saber ler nin escribir. Son unha sucesión de patrimonio oral. A maioría das radios están interconectadas e realizan o intercambio de información.

Como pasa máis concretamente a construción dunha radio?

En primeiro lugar están as escolas de comunicación popular. Traballamos o dereito á información, o xénero e a información ou os dereitos dos pobos antes de mirar os aspectos técnicos. Despois, o edificio constrúeo a comunidade e co final da escola estréase a radio. O diagnóstico das antenas, o enriquecemento das retransmisións a través de Internet, a montaxe das cabinas de radio gobérnanas as propias comunidades. Ante problemas, reunímonos regularmente con eles para realizar diagnósticos e reparacións. As antenas, as cabinas e o material eléctrico han chegado, na maioría dos casos, de EE. Xunto ás radios, para maior protección, levántanse observatorios dos dereitos das persoas para os inspectores internacionais, xa que militares e sicarios ás veces atacan as radios. Actualmente, en Honduras hai dez emisoras deste tipo e en Guatemala hai cinco. Seguen o modelo dos zapatistas (hai doce radios deste tipo en Chiapas): os formadores ensinan a formación que recibiron aos novos alumnos para que as radios sexan totalmente autónomas e funcionen a longo prazo.

Pasas con frecuencia por Mesoamérica. Cre que a presidencia de Obama cambiou a situación deses países?

Para definir a política exterior da EE.UU. antes utilizábase o termo imperialismo. Con todo, a este nivel as cousas non cambiaron moito. As operacións contra Fidel Castro, Daniel Ortega ou Manuel Zelaia continúan sendo dirixidas pola extrema dereita estadounidense, e o Partido Demócrata sempre está á marxe desas decisións, estea ou non no Goberno. Nos pobos amigos, a violencia e a inseguridade son os principais problemas da situación actual. Estados Unidos leva asesoramento militar a México e Honduras en nome da guerra contra o narcotráfico. O exército saíu á rúa pero a violencia non se acougou, a verdade é que se incrementou. Compran droga e venden armas, están de acordo. En México o lehendakari Calderón di en voz alta que non é un servidor de Estados Unidos, pero ninguén o cree, as transnacionales norteamericanas son as donas da terra. E en Guatemala, un ex militar gana as eleccións baseando todo o programa nunha man dura contra a delincuencia. Isto demostra que os movementos sociais non teñen forza na expresión política, hai un debate moi grande sobre as vías electorais para saber si débense ou non utilizar. En Honduras destacan dúas correntes dentro da resistencia, que a través das eleccións queren volver facerse co poder e movementos que queren traballar fóra dese ámbito.En xeral
, si atendemos ás estatísticas, é certo que Mesoamérica converteuse na rexión máis perigosa do mundo, por diante de Iraq e Afganistán. A impunidade, a corrupción, a falta de compartir as riquezas son, sen dúbida, as causas principais desta situación.

Para terminar, as protestas en Estados Unidos, como a Occupy Wall Street, que che suxiren?

Son expresións imprescindibles. A xente empeza a saír da apatía e o cinismo, a facer análise e críticas propias, a liderar o capitalismo para pór en cuestión o rumbo. Nun territorio no que gran parte do mundo está a afundirse, é necesario pasar por este tipo de protestas. Reivindican que o Estado ten que axudar á poboación, en lugar da as empresas e aos bancos. Analistas, políticos e a prensa comercial esperaban que o movemento se apagase, pero non sucedeu así. A dinámica Occupy estendeuse a outros moitos lugares de Estados Unidos, inspirándose nos movementos pasados en Grecia, Exipto, Chile ou España. O 1% da poboación di simplemente que para obter beneficios o 99% é suficiente con sufrir, esixindo democracia.