Por que elixiches o medicamento?

Ao acabar o bacharelato non sabía moi ben o que quería facer: política, cine, filosofía, dereito, medicamento… O meu pai díxome que non fixese cine e a miña nai non entrase en política. Por iso, á marxe destas dúas cuestións, elixín o medicamento, non por vocación, senón porque relaciona moitas outras disciplinas: a ciencia, a filosofía, a ética, a política e o cine dalgunha maneira, porque cando estás a falar co paciente tes que adiviñar o que tes na cabeza e o que queres dicir.

Sempre estudaches en centros relixiosos?

Fomos vivir alí de pequeno no colexio Clérigos de San Viator, en Arrasate. Despois tamén fixen PREU con eles en Vitoria e na Universidade do Opus Dei de Pamplona. Antes de entrar na universidade estiven un ano en Oregón (EEUU) estudando e vivindo cunha familia de alí. Cando se me ofreceu ir, a miña nai díxome que non dubidase en ir a América. Foi en 1970. Foi un ano moi enriquecedor. Volvín e entrei na universidade de Opus. Imaxina que cambio! O primeiro ano non fixen máis que estudar, pero o seguinte, 30 de abril, dous irmáns de Pamplona que vivían en Zaragoza colocaron unha pancarta subversiva no edificio central: “Estudantes obreiros, unidos venceremos. Viva o primeiro de maio”. Foron detidos e ao día seguinte fixemos unha asemblea dicindo que se os alumnos non tivésemos que entrar en política, tampouco os profesores. E aí comezaron os meus problemas na universidade. Até sexto recibín 12 ou 13 avisos de expediente pero non bótanme e anos máis tarde fixen a tese aquí.

Tras traballar en Oñati, no barrio da Chantrea de Pamplona e en diferentes lugares, ingresou na Unidade de Coidados Intensivos. Por que?

Porque é estar en primeira liña na loita contra a morte. Levo 34 anos traballando en intensivos e vin moitas veces a morte dos demais. É parte da vida. Cando danche a vida, danche a morte. E así é, afortunadamente, porque se non houbese morte non estariamos aquí. Hai que recoñecer que é a última fase da vida e que xa non hai nada máis. Pero todas as persoas temos ambivalencia ante a morte. Ás veces vemos o final dunha vida como cómpre. Como a guinda dun pastel. Que vida, que morte! Outras veces, en cambio, considerámolo como unha forma de liberación. Cando todos pensamos na nosa morte, temos esa dúbida: si será a última condena ou a liberación. As relixións presentan a morte como unha porta, como unha forma de pasar a outra vida, pero eu creo que a morte é un muro.

Temos medo á dor máis que á morte?

Non o sei. Polo xeral, foron xuntos, aínda que hoxe en día podemos quitarnos a dor física. Pódese quitar facilmente. Por razóns relixiosas e por temores legais, moitas persoas aínda morren de dor e dor. Iso non se pode permitir e hai que denuncialo. Vivimos, ademais, nunha sociedade que non admite ningunha dor, pero a dor e a vida mesma están de acordo. Hai algúns sufrimentos e dores que hai que quitar inmediatamente, pero hai outros que hai que sufrir. Cando o amante che abandona, cando a túa nai ou o teu fillo morren, quítanche a casa ou che botan do traballo… Ocultar estas dores vai contra nós, é necesario vivir e superar esa dor para crecer e desenvolverse como persoa.

Que opina da eutanasia?

Neste Estado tanto a eutanasia como o suicidio asistido están fóra da lei. Hoxe en día podemos eliminar a maior parte do sufrimento físico cos recursos que temos. Con todo, algúns prefiren acabar coa súa vida. Se se establecen e cumpren claramente algúns límites e condicións, eu non vexo ningún obstáculo para legalizar tanto a eutanasia como o suicidio asistido. En Oregón, por exemplo, sucedeu algo moi interesante: os defensores da despenalización da eutanasia en todos os referendos perdían. Despois decantáronse polo suicidio asistido e venceron. Entón algúns dicían que os que máis se suicidarían serían os de sempre: pobres, mulleres, cun nivel de educación máis baixo, etc. E iso non ocorreu. As persoas que até agora o solicitaron son persoas con estudos universitarios, principalmente con médicos de seguros, tantas mulleres como homes… As razóns morais que se opoñen á legalización son moi escasas.

Cal é a diferenza entre a eutanasia e o suicidio desde o punto de vista médico?

Na eutanasia o paciente pide ao médico que termine a súa vida e no suicidio asistido o que fai o médico é dar unha receita para que o paciente adquira unhas pastillas, pero logo queda en mans do paciente a toma ou non. A segunda é máis cómoda para o médico.

A actitude moral do médico é un tema delicado.

O respecto entre as persoas obríganos a considerar as razóns morais dos demais como morais, se non, non hai respecto. Con todo, ás veces dinse cousas que non son certas sobre a actitude moral dos médicos. Aquí en Navarra, por exemplo, en relación ao aborto, dicían que non había xinecólogos que fixesen abortos, e está claro que si, que si, pero se esixen uns requisitos e a administración non se compromete a certificalos. Iso é unha manipulación política terrible.

Vostede é o primeiro médico “español” que cursou o máster europeo de Bioética.

Si, no Diario de Navarra facíase fincapé nese “español”. En Medicamento, como en calquera outro ámbito, hai dous tipos de normas: as legais, as que se ocupan dos dereitos e as éticas, as que falan das obrigacións. Entre os meus compañeiros vía unha gran preocupación pola legalidade, pero non polas prescricións da ética. Eu quería profundar niso. A esta curiosidade agregouse que empecei a ver a algunhas persoas que coñecía e a algúns vellos amigos morrer de sida. Foi moi importante para min. Esa terrible enfermidade, cando aínda non tiña nome, coñecina aos 17 anos, cando estaba en Oregón. En certa maneira, vivín de cerca o nacemento da sida e sempre me interesou moito a súa evolución. En 1990 pasei un ano nun hospital de Nova York facendo un estudo sobre a sida e a nutrición. Foi entón cando recibín a primeira noticia referente ao meu consentimento informado. Aquí non tiñamos nin idea de que era iso e de aí veume o interese pola bioética. Fixen un máster de dous anos na Complutense de Madrid e cando terminei, chamoume a profesora para facer un máster europeo. Díxenlle que si e estiven dous anos máis estudando con xente de todo o mundo en Bélxica, Holanda, Italia e Madrid. Tiven como profesor a Diego Gracia e creo que é o profesor que máis nivel ten en toda Europa. Diego é un home sabio, unha eminencia. Unha vez convideille a vir dar un discurso e presenteime dicindo que este é o home que cambiou a miña vida. Ruborizouse moito e engadín: como dicía a miña nai, “mágoa que non o coñecese cando tiñas 18 anos”. El e Jorge Oteiza son as persoas máis interesantes e sabias que coñecín na miña vida. Unha é racionalidade e a outra é paixón.

E que aprendiches nestes másteres?

Que as cousas non son nin brancas nin negras. Todos temos as nosas razóns, ninguén ten toda a razón ou a verdade e, pola contra, todos temos unha pequena parte da verdade. A razón humana é moi débil e pobre. Aprendín moito de tolerancia. Descubrín a Aristóteles e fíxenlle compañía.

Como estamos nese sentido no sistema sanitario de aquí?

Estamos a crear comités de ética con representantes de todos os ámbitos profesionais. É un traballo moi lento, moi lento, e ás veces pensas que non avanzas, pero logo ves que o clima moral vai cambiando. A mellora deuse e estase dando. Por exemplo, cando se lle achega un médico de alto nivel e pregúntalle a súa opinión sobre a súa relación cun paciente. Iso era impensable hai dez anos. E a relación entre o médico e o paciente está a cambiar radicalmente. O doutor non daba ningunha información ao enfermo. Pero tamén isto ten a súa razón histórica: Os latinos chamaban ao medicamento “muta ars” (arte muda). Non había nada que dicir ao paciente. O médico sabía o que era bo para el e só dicíalle o que tiña que facer e o que non. Ao longo da historia iso foi así até fai 40 ou 30 anos. Agora tampouco se fai ben en ningún sitio, nin en Euskal Herria nin no Estado. Dáselles aos enfermos un papel e xa está. É algo, pero hai que facer moito máis. En calquera caso, non só é cuestión dos médicos o facilitar ou non a información. Incluso algúns familiares ás veces prefiren non dicir toda a verdade ao enfermo. E iso tamén hai que traballalo.

Quixo levar algúns deses conceptos á política, non?

En política tamén, para o mal de todos, vivimos as cousas en branco e negro. Por ser de UPN non sempre estás equivocado ou por ser de Geroa Bai non sempre tes razón. A razón facémola entre todos e creo que debemos empezar a traballar o respecto mutuo e, asentados niso, abrir vías para buscar consensos.

Es un patriota independente?

Sempre tiven paixón pola política. Sempre vin a política e a ética moi atadas. Son abertzale ou antiabertzale, segundo e para que e con quen. Con 18 anos entrei no HASI, logo converteuse en HASI. A continuación algúns nos fomos de alí e organizamos EKIA. De aí pasei á Marxe Esquerda de Euskadi e alí estiven varios anos, ás veces de acordo e outro non. Creo que esa afección á miña independencia vén de sempre. Cando rompeu a Esquerda de Euskadi algúns se foron ao Partido Socialista, outros ao PNV e eu funme a casa. Neste momento, a política está totalmente supeditada á economía. A economía manda no mundo e por iso hai que loitar politicamente para pór a economía en mans da sociedade. Uns din que están desilusionados, pero todos somos seres políticos, uns entramos e outros prefiren deixalos en mans doutros. Iso tamén é facer política.

Es partidario da independencia?

Non me preocupaba en absoluto. Coa situación económica que temos, coas desigualdades sociais, a preocupación pola independencia non me parece prioritaria. Antes diso hai mil cousas: a construción nacional, por exemplo. Como facer unha Navarra para todos os navarros, como facer un País Vasco para todos os vascos, como facer unha Europa para todos os europeos. Algúns autoproclamados nacionalistas fixeron un dano enorme a Euskal Herria. Que é ser de esquerdas? O Partido Socialista, por exemplo, é de esquerdas? A Esquerda Abertzale é esquerda? Até hai pouco estaba de acordo coa violencia e iso é ser de esquerdas? O PNV é de dereitas? Eu afástome desas catalogacións. As catalogacións son os límites que establecemos para sentirnos seguros. Por exemplo, homosexual e heterosexual. Cantos heterosexuais atopei eu na miña cama! Cal é a diferenza entre homes e mulleres? Onde está? Son límites totalmente artificiais e o mesmo ocorre co nacionalismo ou o progresismo. É progresista estar en contra ou a favor do TAV? Estar en UXT ou nELA é estar coa dereita? Gústame falar das razóns que subxacen nos feitos e si coincidimos nesas razóns, se chegamos a un acordo, adiante.

Sodes os novos “euskaros” de Campion?

Creamos a asociación porque pensamos que era necesario para impulsar o eúscaro e a cultura vasca, xurdida en Navarra e mirando a Navarra. Vimos que a actitude das autoridades navarras é penosa polo odio ao eúscaro, pero, doutra banda, entre quen traballan a favor do eúscaro está moi estendida a cultura do feísmo. Queriamos facer algo diferente e, curiosamente, pero unha semana despois de que fósemos presentarnos ás autoridades abrimos a primeira causa contra o Concello de Pamplona.
Aínda hai demasiados maximalismos tanto por parte de UPN como por parte do mundo vasco.