Os soldos dos gregos tocaron fondo tras a crise que deixou ao país exposto aos grandes acredores europeos, un perdeu o 20% dos seus beneficios, o 30% ou o 50%. As xubilacións reducíronse nun 20%. Cortes tremendos nos servizos de saúde. Taxas de paro sen control. 40.000 persoas máis sen teito. Cada día sérvense máis dun millón de comidas de axuda nas rúas.

Repítense en Grecia, no berce de Europa, as imaxes que se viron na pasada década en Arxentina e noutras moitas, que demostran que na rúa a xente non só mostra a súa indignación, senón que organiza o seu valor para sobrevivir. As historias da economía paralela, os intercambios, os auzolanes, a ocupación dos centros de traballo ou as hortas das cidades difundíronse ao longo de once crónicas.

O Estado podou moitos servizos con forza, polo que non hai máis remedio que acudir a médicos e enfermeiras voluntarias para garantir a saúde de moita xente. Os problemas económicos han danado os corpos e as cabezas, empeoraron a alimentación, causaron danos psicolóxicos... Os suicidios multiplicáronse, moito máis alá dos casos máis rechamantes que mostra a televisión de cando en vez. A medida que as ondas da crise chegan a todas as familias, os servizos de saúde compostos por voluntarios chegan a ser de orixe grega moito máis que os inmigrantes.

A outra tendencia que se menciona é a do regreso da rúa ao caserío. O tema foi tratado por Roxanne Mitrais no número de maio da revista Campagnes Solidaires, editada polo sindicato francés Confederation Paysanne; en Euskal Herria deu a coñecer o Semanario Laborari, sempre interesante da ELB: Avec a crise, lles Grecs retournent à a terre.

A crise do século XXI arrastrou a miles de familias ao desastre, cun pequeno negocio ou cunha chea de emprego nas súas mans buxán, e quen aínda non o perdeu todo dáse conta de que ir de tenda en tenda, viaxar ao estranxeiro, e mesmo moverse en coche son anteriores a el: as comidas diarias.

Moitos habitantes da rúa non tiñan diñeiro para comprar víveres e os campesiños non podían vender o xénero, sendo castigados pola colleita moi boa. A principios deste ano, a venda directa comezou nunha asociación da cidade de Pieria, que comezou a moverse por Internet. Coas patacas a 0,25 euros, un agricultor que non podía conseguir 0,10 por adiantado e un empobrecido que lle pedían 0,70 por supermercado.

Segundo Mitrías, “o movemento estendeuse a outros produtos: legumes, froitas, aceite, viño, queixo, carne e mesmo pescado. Cada vez máis implica aos concellos, e esta colaboración coas asociacións está a chegar ás grandes cidades. Está a organizarse unha alternativa á rede de grandes supermercados”.

Pero o novo interese dos cidadáns pola terra vai máis aló da necesidade de adquirir alimentos. Nas cidades multiplicáronse as hortas, tanto particulares como cultivadas en auzolan. É tamén unha tendencia de grandes guerras e crises. Foi promovido polos gobernos, do mesmo xeito que o movemento Victory Garden e o Digg for Victory, organizado polos gobernos británico e estadounidense desde 1940.

En Grecia, ao parecer, os gobernos e os concellos ofrecen facilidades aos que queren cultivar a terra, pero a xente baséase sobre todo nas redes familiares.

Dúbidas sobre a volta

Algunhas claves para entender como se produce o movemento de volta á terra en Grecia deunas Nicholas Bell no blog de Le Monde Diplomatique: Dans a Grèce rurale, a révolution deas jardins. Entrevistou a todos aqueles que coñecen ben o ambiente dos campesiños con motivo da reunión que recentemente celebrou a rede de sementes creada por Panagiotis e Sonia Sainatoudis na pequena localidade de Paranestesi.

As terras gregas están bastante ben repartidas debido en parte á dependencia de Turquía desde 1453 até 1828. O sultán otomán posuía todas as súas terras, todos os campesiños eran inquilinos, o sultán non amaba a competencia dos grandes terratenientes. Por iso, até hoxe, o 95% dos bosques están en mans do Estado.

En 1922, cando as novas Turquía e Grecia separaron aos cidadáns dunha e outra etnia dos mesturados até entón, chegaron ao país un millón e medio de gregos, o que motivou a reforma da terra. Pronto chegaría a guerra e de 1940 a 1949 o desastre: os invasores nazis destruíron nas montañas a todos os pobos de máis de 2.000 habitantes, xunto coa guerra de liberación e a guerra civil entre 1945 e 1949.

Pero como acababan de baixar á cidade, todas as rúas de Grecia teñen as súas familias na súa patria. Cada un acode ao seu en festas e outras celebracións. Tamén reteñen a conexión os que se trasladan ao estranxeiro. Ao redor de 50.000 persoas que volveron á terra nos últimos anos fixérono ao amparo desta rede.

Dimitris Goussios ensina xeografía na Universidade de Tesaria. Refírese ao xornalista da aldea de Ellinopyrgos. Nela viven cen persoas, a maioría delas de idade avanzada. Pero a diáspora que ten en Australia, Alemaña, Estados Unidos e Atenas, agrupa a 2.500 ellinopyrgios en 6 asociacións. Alí atopábanse uns mozos con raíces que querían instalarse nas granxas, acompañados polo departamento de Goussios, que celebrou o congreso vía Internet e vía satélite. Da mesma maneira organizarase a rede que necesitarán os novos agricultores para vender os seus produtos.

Para que ir ao caserío? Un cóntalle a Nicholas Bell: “Non veño buscar diñeiro. Traballando en Atenas gaño 400 ou 500 euros, como escravo. Se aquí chego a gañar o mesmo, ademais atopei liberdade”.

Segundo o profesor Goussios, tras tres décadas de hiperconsumismo, comezaron a recoñecer o valor á colaboración que tiñan cando eran máis pobres. “Estamos a revisar todo iso de dar solidariedade, reciprocidad. Aínda quedaban na memoria da xente en Grecia, non é como en Francia, onde se baleiraron os caseríos no século XIX”.

Pero penetrarse no campo é unha cousa e vivir del a outra. Roxanne Mitrallas estivo cos campesiños gregos de Vía Campesiña e estes están preocupados por ver que moitos dos principiantes poden fallar.

Quen educa aos novos agricultores e para que? Como dotar ás grandes cidades, organizar a colaboración dos agricultores, a relación cos consumidores? Se non se acerta, atoparanse miles de novos baserritarras encerrados no porto onde se atoparon outros moitos dos anteriores.