O novo mundo Bai describe a sociedade na que desapareceron a enfermidade, a guerra, a pobreza e a vellez. Con todo, neste suposto paraíso sitúase unha das obras máis elevadas do xénero das distopías, que compite continuamente con 1984 para obter a medalla de ouro e que describe un futuro máis terrible, segundo moitos autores. Como nunha análise canónica da novela de Huxley non pode faltar a comparación con Orwellene –Huxley non puido resistir a tentación–, nós tamén partimos de aí, resaltando unha das diferenzas: 1984 é distópico tanto por dentro como por fóra; Si, en gran medida, o novo mundo só éo por fóra. Aclarémoslo.

Os personaxes da novela de George Orwell son felices na mesma medida en que viven nun ambiente asfixiante. Na novela de Huxley, o lector é o único que se dá conta do horror da organización social. Case. Case é necesario ese “case” si a historia vai seguir adiante; pola contra, o libro non sería máis que un pequeno ensaio sobre un posible futuro. De paso, digamos que o elemento común de moitas distopías é o protagonista que se ataca ao poder e que, dalgunha maneira, representa a mentalidade do lector. De feito, esta loita permite facer unha descrición o suficientemente profunda da distopía.

Si, o novo mundo non renuncia a ese recurso, por moi incrible que sexa no seu caso. En todos os mundos distópicos proporcionados pola historia da literatura, o inventado por Huxley pode non basearse na represión. Nunha sociedade que para o observador externo é a culminación da opresión, os cidadáns viven contentos, sen darse conta diso. Foron programadas para desexar a vida que lles tocou, e non outra, durante toda a súa infancia, desde o momento en que foron fecundados nun tubo de ensaio, xa que nunha sociedade na que a promiscuidade é un valor, o sexo e a reprodución están separados. Non hai familia, nin relación afectiva, nin circunstancias emocionais asociadas. Non hai arte digna de tal nome, e toda inquietude intelectual foi eliminada, pero ninguén que sinta a súa necesidade. Xunto coa programación infantil, a estabilidade é a clave da felicidade. Para previr os posibles erros do sistema, é dicir, as frustracións, o estado pon a disposición da cidadanía un consumo abusivo e unha droga sen retorno.

Nesta organización ríxida e perfecta, a mera existencia dun personaxe que está farto da súa vida, debería ser considerada como un erro da narración, pero é un erro imprescindible para que a narración prospere. Non nos empeñaremos demasiado niso. En definitiva, elevouse –sobre todo– pola análise das estruturas sociais que pode achegar o futuro, tanto polo novo mundo como pola súa posición como obra literaria. Un dos méritos de Huxley é, por tanto, prever a importancia que o hedonismo alcanzou nas sociedades máis ricas, aínda que sexa a través dunha obra imperfecta.

O soño de Occidente é materializar a distopía de Huxley?

Un das análises máis interesantes e provocadores da novela é o realizado polo escritor francés Michel Houellebecq. Non e noutra novela, Lles particules élémentaires (Partículas elementais), escrita en 1998. Nunha pasaxe, Houellebecq pon na boca do personaxe Bruno a reflexión sobre o traballo de Huxley. “[Si desde que se escribiu o novo mundo] a sociedade occidental non fixo máis que achegarse a ese modelo. (...) Grazas aos avances da farmacia, elimínase a diferenza de idades da vida. No mundo descrito por Huxley, os homes de 60 anos teñen o mesmo aspecto e as mesmas paixóns que os de 20 anos. É unha sociedade feliz, da que desapareceron as traxedias e os sentimentos violentos. Ese é o mundo que nos gustaría vivir”. Houellebecq recoñece a Huxley acertar; é unha crítica que se pode atopar entre liñas que Huxley considere terrible ese futuro.

Un pouco máis adiante, Bruno, ou Houellebcq, que vostedes prefiren, queren deixar en evidencia as contradicións de Huxley. O escritor inglés publicou a súa novela Island (A illa) en 1962, 30 anos despois de Bai mundu berria. Describiu unha sociedade idílica, pero para Bruno-Houellebecq as similitudes entre ambos son moito maiores do que aceptase Huxley. De aí conclúe que a diferenza entre a sociedade hippy e a sociedade liberal burguesa é moi pequena. Non hai que esquecer que as ideas de Huxley, nos últimos anos da súa vida, foron un dos soportes teóricos do movemento hippy, e no último negro iso é o que quixo reflectir na novela Island. Como non hai que esquecer que o movemento hippy e, en xeral, o new age son un dos obxectivos máis utilizados polas críticas do dereitista Houellebecq.

Para Huxley tamén hai máis eloxios en Lles particules élémentaires, tanto como madeira. Segundo Bruno, o autor británico adiviñou perfectamente que a evolución da sociedade ía depender cada vez máis do desenvolvemento da ciencia, pero non tivo en conta unha das súas consecuencias, que en definitiva, así o interpretamos desde as palabras de Houellebecq, fai imposible á sociedade do novo mundo: na medida en que somos máis conscientes da morte, o individualismo prevalece e iso lévanos ao desexo, e o desexo é un dos fols da sociedade. Na distopía de Huxley non hai desexos que non se poidan cumprir. Unha análise superficial da sociedade actual bástanos para recoñecer que ese tanto é para Houellebecq.