Lemos a entrevista realizada por Bernardo Atxaga na revista Erlea sobre os teus obxectos. Non só te refires aos obxectos, senón á vida, á nenez e a outras cousas. Vimos as túas pinturas. Non sabemos como empezou a pintar…

Aos 13 anos, era o máis pequeno da clase. Era o momento en que ela empezaba a facer de muller. Eu era un pouco infantil e os mozos miraban a todas as demais mozas. A min non. As mozas, entón, empezaron a apartarme, porque non me gustaban os mozos. Ademais, aquelas raparigas tiñan intereses moi distintos dos meus. Tratábase de Gregory Peck, nada máis e nada máis. Quedei só, o cal foi para min un terrible sufrimento, porque a ausencia de amigos pareceume moi mal vista. A esa idade, as mozas son moi crueis.

Soidade na escola. Que tal pola casa?

Ben en casa. Mire, na nosa casa había unha gran afección á arte. O avó paterno era arquitecto e nesta familia todos debuxaban. O meu propio pai debuxaba e pintaba marabillosamente. Facíao con facilidade. Había ambiente para as linguas e tamén afección pola arte. Ben en casa, mal na escola! Non me atopaba a gusto e as monxas tampouco estaban contentas comigo. Era estraño, non sabían que facer comigo. Alí había que ser un rabaño de ovellas. Si por casualidade fumabas nos aseos, xa sabían como comportarche. Sabían que facer coa moza que perseguía aos mozos. Pero non sabían que facer cunha moza rara que non tiña amigos comigo. Eu pintaba, tiña boas notas en todos os temas, estudaba moito… pero tiña un “mal espírito”. Din. Quero dicir que non me importaba o que contaban as monxas. Así o dicían as monxas. A pesar das miñas boas notas, nunca me puñan o primeiro na clase. Sempre a segunda.

Como se desatou este nó?

Por aquela época veu á nosa casa Menchu Gal, como de costume. Xa nos fixo retratos á miña irmá, a min… Viño un día, empecei a pintar eu tamén, e entón eu: "Ah, si son pintor! Un pintor! Marabilloso!”. Empecei a pintar e o cadro saía de min. Foi unha tolemia. A pintura apareceu de súpeto na miña vida!

De súpeto?

Si, de súpeto. E, como o descubrín de súpeto, e na época en que podía pensar, aquilo que os ollos vían no papel era algo extraordinario. Refírome ao de 1959… Gustábame facer retratos, unha persoa, os seus ollos, a súa vida, e deixalos para sempre no papel. Sempre era diferente, sempre, diferente en cada caso, como empezar de cero, con suspense, era maxia! Tiña xa 15 anos, no sexto de bacharelato, e levaba o ano pintando. Levantábame máis temperán, facía dous ou tres anos, e, co meu pai ao meu lado, pintaba de seis a sete. Logo empezoume a gustar máis pintar só na habitación, nun gran bloc. Levábao á escola, mirábao e alegrábame moitísimo. Uns meses máis tarde coñecín a Usua Gabarain, unha alumna de terceiro curso, á que tamén me gustaba pintar. Antes da escola, iamos pintar, ao final do curso, cando había luz pola mañá.

Onde ían, que pintaban?

Peirao de San Sebastián, Ulía, Igeldo, ponte de ferro, A Cuncha. Fixeron unha lenda ao noso ao redor, nós eramos pintores, estabamos a pintar, levantados ao seis da mañá. Os domingos faciamos o mesmo, pintabamos nos nosos cadernos. Entón empecei a escribir. Gustábame moito e aínda me gusta. Contaba a miña vida para dixerir, para darme conta do que pasaba á miña ao redor, para entendelo, e, nunha ocasión, para pensar nisto e naquilo. Sentíame máis feliz que feliz. Pintar ou escribir? Non importa! Era importante ser artista! Cando terminei o bacharelato, no verán, pedín unha caixa de aceite, e compráronma. E empecei a recibir clases na Asociación Artística Guipuscoana con Jesús Gallego. Moi bo profesor. Comecei a mellorar os meus debuxos, collín o carbón e fixen sombras rapidamente en grandes papeis brancos que forraban caixóns. E, sobre todo, aprendín a redondear o cadro. Tamén tiñamos modelos, algún mozo, algún borracho que collera na Parte Vella… Por un pouco de diñeiro, alí estaba.

Mencionaches a Usua Gabarain e a Jesús Gallego, acompañándonos no camiño…

E papá! O meu pai seguía de cerca o meu camiño, as miñas aventuras. Estaba contento e pedíame sempre que collese o meu caderno, fóra onde fose. Sen el non había artistas. O meu pai non facía máis que recoller o meu caderno. Caderno para a primeira comuñón da irmá Elena. A Roma –o seu pai tiña un congreso–, un caderno. A Londres, un caderno. O meu pai facía diapositivas e logo ensinábanolas en casa. Unha vez alí estaba: “E isto é Matxakita, pintando en Picadilly”. En nome de Machaquito, o toureiro, chamábame "Matxakita". Así, pai, para coller o caderno a min sempre e así a min, sempre pintando. De verdade que me axudaron moito en casa.

Estudou Belas Artes na Escola de San Fernando, estudou tamén en París… Todo foi natural?

Si. Pintar ou escribir era o meu único problema. Un curmán do meu pai convenceulle para que me empuxase a pintar. Este curmán era pintor e vivía en Madrid. Díxolle que estudase Belas Artes e así. Estiven en Inglaterra, no barnetegi, e de aí vin, aos 17 anos, a Madrid, á Escola, a prepararme para empezar a estudar. Estudei e tiven unha bolsa para ir a París, a aprender máis. Atopábame ben e quedaríame alí. Pero de alí vin a San Sebastián en setembro, antes de empezar o curso, a ver aos meus pais, e facendo auto-stop, colleume un profesor de Irun, catedrático de debuxo, fixémonos amigos e convenceume de que me quedase. E fun profesor nun instituto. Logo botáronme de alí, porque o ambiente daquela época era así.

Como veu a túa primeira exposición? San Sebastián, en 1970.

No ano en que empecei a estudar Belas Artes, 18-19 anos eu, unha vez no cine, os meus pais viron a Eduardo Chillida. O seu pai, ao parecer, xa tivera unha relación con Eduardo. E díxolle: “Mire, esta é a nosa filla, Marta. Foi recibido para estudar Belas Artes en Madrid. É pintor”. E Chillida: “Moi ben”. Díxenlle que me gustaría ver o seu estudo, e isto e aquilo. El chamaríame. Pero non chamou. Entón escribinlle unha carta, que vira as súas obras de escultura nunha sala de exposicións da Biblioteca Nacional de Madrid. Eran as primeiras esculturas do Peite do Vento e díxenlle na carta que me gustaron e por que. Entón si, fíxome caso. A primeira vez que o vin vino con Rafa Ruiz Balerdi. Virían os dous ao meu despacho no verán. No inverno, Eduardo púxome en mans de Rafa. Cando quedei sen traballo díxenlle a Eduardo que estaba furioso de facer unha exposición, que fora a algúns sitios para ensinala, pero que ninguén me facía caso. Entón Eduardo falou co responsable da galería Hutsera, descubriu as miñas obras e fixen unha exposición. Veu moita xente, e vendín moito, gustou á xente. E enseguida, Bizente Ameztoi, Zuriarrain, Carlos Sanz… rodeáronme, fomos amigos. Formamos o grupo e mostramos os nosos traballos en diferentes lugares, en San Sebastián, en San Telmo; na recentemente inaugurada praza Ezkurdia de Durango; en Bilbao, na galería grises… A exposición viño unha detrás doutra, os meus traballos vendíanse ben, e deixei as clases e demais, e empecei a pintar, absolutamente.

Que é hoxe en día a afección á arqueoloxía, esa afección polos debuxos que teñen miles de anos?

Estou a ler un libro sobre as civilizacións do Sahara. Nel analízase o que foi no Sahara desde a prehistoria. Ademais de arqueoloxía, gústame a antropoloxía. Ou si quérese, a arte das culturas do mundo. Fai vinte, vinte e cinco anos, marcheime ao leste, entre China e Xapón. Máis recentemente, a India. Estiven alí en 1996. A arte de todos os pobos. Arte e mitoloxía africana. Escribín unha chea de cadernos, varias notas sobre a arte, interésanme todas as culturas do mundo e de todas as épocas. Himalaya, Cáucaso…

Que che atrae nas culturas do mundo?

Creo que vivimos mirando á arte europea, completamente pechados aos demais. O único que vemos é o europeo, e, mentres tanto, hai multitude de expresións no mundo, unha chea de camiños diferentes para transmitir as emocións, diferentes formas de crear beleza. En que imos pechar as nosas cabezas? Nin falar! Ábrea! Eu, xunto ás miñas pinturas e gravados, fixen unha reportaxe gráfica sobre a descarga do bonito en Getaria, aínda que alguén queira publicalo, á espera. Vivir encerrado? Non. Ábrea!