Necesitamos voos para viaxes demasiado curtas. Cada ano, miles de persoas visítannos desde Gernika, pasando por Morga, deixando Bizkargi á esquerda. Bizkargi, monumento ao alzamento fascista, buraco do cinto de ferro, pico devastado pola explotación forestal, desgarrado durante anos pola indiferenza dos concellos de Morga, Zornotza ou Larrabetzu. Bizkargi é precioso o 3 de maio, máis bonito co seguinte domingo. Cando reivindicamos a memoria histórica como algo imprescindible, a historia hase retrotraído á memoria das desfeitas. A asociación parapolicial Dignidade e Xustiza pedía que se impedise o Bizkargi Eguna 2011 con decenas de gardas policiais, como falsos campións que no seu día prohibían a golpe o vento da ikurriña. Estimado, polo menos, o noso Bizkargi teimoso.

O centro de Larrabetzu pódese realizar tanto polo barrio de Barrenetxe como por Astoreka. Si facémolo desde Astoreka, desde o barrio de Zarandoa chegaremos a Gaztelumendi. Alí atópase un dos grandes símbolos da afección Franco en Euskal Herria, o da cruz, que a pesar dos intentos de derrubarse, mantense en pé. No mesmo atópanse as trincheiras, nas que se aprecian os restos do cinto roto, que un grupo de veciños e veciñas prepararon ao longo de todo o mes de xuño en charlas, excursións, mesas redondas, documentais, actuacións musicais.

Mesa na que se asinaron os foros

Por baixo de Barrenetxea pódese descansar en Eleizalde, na taberna de Eli, a única que está aberta desde o catro dunha tempada. Nos sinais de tráfico no barrio de Goikoelexea atópase a igrexa de San Emeterio e San Celedonio, de amplo portal. Sabedes cal é a mesa que os Reis Católicos de España utilizaron para xurar a súa conformidade cos Foros cando se dirixían a Gernika? Ping-pong, ping-pong, nós ping-pong, si, este é o mesmo. Máis tarde soubemos que o noso lugar de recreo para dedicar á choiva fría á neve mostrábase en guías turísticas, non só pola mesa e o portal, senón tamén polo retablo hispanoflamenco máis destacado de Bizkaia.

As festas do barrio organizámolas os días 13 de xuño, 30 de agosto, 31 de agosto e 1 de abril. San Antonio e Emeterías. Kurrillo, que podreza no cárcere por padecer unha enfermidade grave, faranos razoables os motivos polos que os ateos agnósticos fedevaluarios gardamos os nomes dos santos para a festa paganoba. Como a nosa nai nos trae á memoria, os nenos de todas as idades dos caseríos do barrio reuníanse na escola do barrio para convertelos en bos españois aprendendo español. Hoxe en día é un espazo municipal para preparar todo tipo de comidas, que calquera pode alugar en nome dun larrabetzuarra.

A través de Uria

A escasos quilómetros da meta atópase Uria. Tras a serrería, emblema da industria local, Anguli faranos voar a cabeza. O palacio que quería ser un caserío, a biblioteca, a sala de computadores, a casa de cultura renovada alberga todo tipo de exposicións de cursos.

Os amantes da literatura, o tres xoves de cada mes, convidamos a un escritor vasco a falar de literatura en Angulegi. Desde hai tres anos, o primeiro fin de semana de xuño, nas xornadas de literatura vasca Literaturia, o que se achegue a Angulegi poderá coñecer decenas de libros. Os técnicos de son aseguran que a pedra e a madeira son ideais para aprender a escoitar. Si, respondería o escritor.

O que non faga escala no bar Irusta, unha vez superadas as barreiras de nivel contrarias a todos os criterios de accesibilidade, non sabe que é isto. O bar txikiteo de Mouro comeza cun final único. Xa se converteu nun proverbio para a xente; sabe vostede a que hora chégase, pero non cando sairá. Os bares Etorki, Batzoki, Gazteleku, Aretxabala, Politena, Foteri desde a praza do pobo saúdan á rúa Andra Mari. Á marxe do centro escolar, os larrabetzuarras reunímonos ao abrigo dos bares da zona, máis aínda desde a protección peonil da rúa principal da localidade, que antes de realizar a variante era a única que se dirixía cara a Mungia-Gernika.

Cando Larrabetzu foi coñecido no mundo

Entre a Praza da Liberdade e a rúa Andra Mari celébranse as nosas festas festivas. A pesar de que a conxuntura económica imposta rompeu moitas tendencias na rúa, segue sendo o principal foco de atención respiratoria. Non é necesario chamarse para concertar unha cita, na rúa sempre hai alguén. Ante o bar Foteri, o gaztetxe Hori Bai e a igrexa Andra Mari se enfurecen. Prisión cural de Zamora. Na presentación do libro A Igrexa e a prisión do Estado (1968-1976) Xabier Amuriza gritounos que lembrásemos que Larrabetzu foi coñecida durante uns días no mundo.

O 7 de xuño de 1968, o membro de ETA Txabi Etxebarrieta foi asasinado pola Garda Civil e varios sacerdotes decidiron dar misas ao seu favor. A Garda Civil viño a Larrabetzu para executar a orde de exterminio do gobernador civil, segundo lembraron, o maior número de gardas civís que se viron na localidade. Os txapeloks, conscientes de que o entón sacerdote do pobo, Josu Naberan, tiña a intención de celebrar unha misa a favor de Etxebarrieta, tamén impediron aos veciños achegarse á igrexa de Andramari, na rúa principal. Con todo, tarde ou cedo, Naberan non tiña intención de desesperarse, senón que oficiaría unha misa a favor de Chabi. Desde a rúa até a praza, as pausas non foron máis que manifestacións, carreiras, pedradas, berros.

Como o do cura Josu Naberan, a firmeza da cidadanía tivo o seu eco en todos os medios de comunicación de entón, tanto locais como externos. Tal e como nos contou Amuriza, durante unha semana o pobo foi o embigo do mundo. Vaia, vaia, vaia, vaia xenio! Non aos fieis de entón, senón aos infieis de hoxe. Os menores de 40 anos que estabamos no gaztetxe démonos conta diso, os maiores xa o sabían. Os primeiros insubmisos, os primeiros combatentes da desobediencia civil, foron sotanapacibles, como o máis revolucionario dos revolucionarios desde o púlpito da igrexa que está encostado ao propio jovencito. O maio que viviu París atrasouse a xuño, como en Euskal Herria, en Larrabetzu. Non perdoarían a Josu Naberan aquel valor. Levárono prisioneiro a Zamora xunto con outros vinte e cinco sacerdotes vermellos.Gabriel
Aresti deu a conferencia no gaztetxe Hori Bai, Andra Mari 23, 1972. Gaztetxe Literatureliza. A tradición cultural viva. Así podo explicar o noso país, porque o vivín.

Un pobo que non cambiou en 600 anos

Para satisfacer aos historiadores turísticos, os primeiros indicios de que as persoas vivían en Larrabetzu son da época romana, o Infante Don Juan de Bizkaia concedeulle en 1376 a condición de cidade –dos larrabetzuarras–, desde entón até os últimos 25 anos do século XX non cambiou o pobo nin o número de habitantes, ou sobre todo, que nos últimos 700 anos foron as ferrerías da economía do pobo, enriquecéronnos.

Se alguén quere saber máis sobre Sabin Arana, ex traballador do estaleiro Euskalduna e historiador de Larrabetzu, atopará aos máis pequenos nas rúas do pobo dando a coñecer Larrabetzu en txakoli ou nalgunha das aulas da escola da localidade, respondendo sempre ás súas preguntas. O propio Sabin foi un dos fundadores da asociación xuvenil Hori Bai en 1965, xunto a varios veciños. El foi un dos que, achegándose ao entón sacerdote en nome de EGI, pediron permiso para utilizar o edificio anexo á igrexa do século XIX, actual gaztetxe. Aínda que se uniu a el, Hori Bai non é, desde logo, o gaztetxe que xurdiu da enorme explosión do movemento punk dos anos 80.

Hori Bai, Kukubiltxo... e outros

Tal e como se documenta en Sabin, son moitos os cidadáns que enxalzan Hori Bai foi sede para concellos, escolas, albergues de grupos de danza e outros usos. Larrabetzu defendeu que o noso sentimento Hori Bai acabe como Kukutza. O grupo de teatro Kukubiltxo, outro dos embaixadores máis importantes do pobo, recibiu un agarimo parecido aos da cidadanía, fundada en 1977. Co catálogo de patrimonio cultural histórico da localidade, deberiamos asignar á sede de Errebale 20 unhas medidas de protección especiais, convertela nun espazo de representación da biosfera protexida, da imaxinación. Son innumerables as historias paralelas que os kukubiltxotarras ofreceron aos seus paisanos ao longo de 35 anos.

Iso si e a Kukubiltxo sumáronse varias que nos últimos anos queren manter vivo o pobo. Non somos 2.000 persoas, non temos policías, cada catro días temos noticias de todo tipo de citas como nos fogóns da rúa www.larrabetzutik.org no xornal dixital. Como Gareno e no día a día, Txomin Mutiko, amuma Miren, Markel, Karmani, Lucio, Txetxu, todos os Txus fóronme tan monumentais como as igrexas de palacios. Eu tamén amo os nosos recunchos, grazas ás persoas que tamén eu viven.