No autobús da capital San Salvador a Suchitoto, xunto ao asento do condutor, o cartel adxunto avisa ao viaxeiro: “Neste medio de transporte non se permite a violencia contra as mulleres”. En 2004 é un cartel dunha campaña de visionado promovida polos gobernos municipais da provincia de Cuscatlán. Ao chegar ao pobo, pódense ler outras mensaxes deste tipo nas paredes das casas e nas prazas.
“Non son selos de garantía, senón de compromiso. Aumentan a percepción de seguridade”, explica Morena Herrera. Atópase na reunión do restaurante autogestionado Paxaro flor, no patio da súa casa, inmerso no balance económico do ano. Este restaurante, xestionado integramente polas súas esposas, está situado na Casa Municipal da Muller. “Estas reunións ponme os pés no solo. Hai que solucionar cousas prácticas, tomar decisións concretas”. Funcións similares ás políticas municipais de igualdade de xénero. “Co Goberno central é máis difícil levar a cabo os avances, pero hai outros niveis de influencia e de execución de cambios substanciais. Este é hoxe o meu principal ámbito de traballo”.

A rúa e a oficina, como complemento

Se lle preguntamos a Herrera onde e desde cando está no feminismo, le listamos unha lista interminable de organizacións. Durante os anos de guerra reavivóuselle o desexo de traballar polos dereitos das mulleres. “Deime conta entón de que moitos dos problemas que consideraba persoais enmarcábanse nun sistema de relacións con características globais. Por exemplo, a posición social que vivimos as mulleres nas sociedades mundiais. Desde entón téñoo claro: aínda que hai moitas causas que merecen a pena loitar contra a inxustiza, o que para min é a inxustiza máis significativa é o que sucede coa maioría das esposas, e ademais conecta coa miña propia historia”. Desde entón está a buscar vías para cambiar esas situacións de forma radical. En vésperas dos acordos de paz de 1992 entre o Goberno dO Salvador e o FMLN, involucrouse intensamente durante dez anos no colectivo As Dignas. “Este grupo cuestionou de forma radical a opresión sexista e converteuna nun referente en todo O Salvador. Aos poucos fómonos desprazando a tarefas máis institucionais”. Isto permitiulle actuar co Goberno en materia de dereitos das mulleres e pasar á Xunta Reitora do Instituto da Muller de Herrera O Salvador. Esta experiencia non deu lugar a resultados tanxibles. De aí a súa vocación de actuar localmente, co obxectivo de fomentar “menos fotos e máis políticas eficaces”.

A provincia de Cuscatlán é a primeira nO Salvador que asumiu a responsabilidade de construír municipios máis xustos e democráticos. A primeira medida consistiu en reforzar as capacidades para mellorar a atención ás necesidades e intereses das mulleres. “No ano 2003, con motivo dunhas xornadas pasadas en Vitoria-Gasteiz, e grazas á colaboración do Fondo Vasco, decidimos crear este proceso nun único territorio para ver de que maneira funcionaría. Creamos as unidades municipais para deseñar accións positivas a favor das mulleres. Nun principio só participaron os pobos que ostentaban a alcaldía do FMLN. Na actualidade son dezaseis os pobos que promoven estes mecanismos”.

Unha cousa é a lexitimidade institucional e a obtención de recursos. A outra, a súa posta en marcha e mantemento. “Nada é irreversible. Sempre tes que estar martilleando”. O movemento social explícanos o que supón para el o paso da confrontación á xestión: "O dereito a loitar na rúa nunca debe ser abandonado. Cando empezas a traballar coas autoridades estás sobre un arame de equilibrio, negociando hoxe, protestando mañá. Pero eu creo que os movementos se reforzan conquistando ámbitos, abrindo espazo tamén ao espazo institucional. E entón sucédense moitas cousas novas. Sen esaxerar as melloras, percíbese un cambio claro no seo da xente. As mulleres saben agora que teñen dereitos, que son suxeitos”. Tómanse como exemplo os datos sobre o número de violacións cometidas. “A violencia está moi estendida, pero si non hai un servizo público especial para rexistrala, queda calada. En Suchitoto, en 2010, só rexistráronse catro casos en comisaría. Chegamos a un acordo coa Policía porque sabiamos que ese número estaba moi por baixo da realidade. Na comisaría, pouco despois, a oficina de denuncia e atención da Policía abriu as súas portas ao público. Decidimos actuar sen miseria, utilizando recursos e competencias legais para iso. Os policías recibiron o curso de formación e a oficina de acollida instalouse na entrada da comisaría, á vista de todos. En xuño de 2011, rexistráronse 46 novos casos na Comunidade Autónoma Vasca e Navarra. Isto permíteche ver que resultados pódense conseguir si hai unha canle pública onde as mulleres son escoitadas e apoiadas”.

De diagnósticos a resultados

Violencia, seguridade, saúde, lecer… Herrera querería influír noutros lugares a través de diferentes asociacións. Tamén forma parte da rede de mulleres e hábitats do Caribe e América Latina. Nel, reflexionan sobre como organizar os espazos públicos e a planificación urbana para que todos os cidadáns poidan utilizalos de forma integral sen discriminación nin risco. Entre outras cousas, para andar máis tranquilo pola noite demandando os sistemas de iluminación das rúas. Ou os usos dos espazos deportivos: “Realizamos unha enquisa en Suchitoto para saber quen e como as utiliza. Hai unha diferenza evidente entre ambos os xéneros. Os homes veñen entre os seus amigos a xogar e mirar, as mulleres a vender comida e a coidar dos nenos. No deseño das edificacións e na execución das ofertas, pódense tomar as medidas oportunas unha vez que se aprecien as diferenzas con precisión. E así en todos os ámbitos”.

Os homes, evidentemente, tamén teñen o deber de participar nos cambios. “A educación é moito máis profunda para superar os estereotipos. NO Salvador a paternidade segue sendo tratada con desprezo. Adóitase falar dun home que traballa no fogar como dependente dunha muller ou que é homosexual. Para proxectar a función de forma positiva, as mulleres debemos negociar os cambios cos homes que temos preto, animarnos a que se acheguen á equidad”.

E Herrera toma como modelo para subliñar a súa opinión a seguinte vivencia: "Un concelleiro co meu amigo sempre pedía permiso ao meu marido para asistir ás reunións. Na súa casa había numerosas escenas, pero co paso do tempo conseguiu cambiar a situación. Pregunteille que facía tres anos e respondeume que o meu marido sabe que sempre debe darlle o seu consentimento. Como? A muller, tras unha negativa, díxolle: ‘Márchome e non volvo’. Entón o home comprendeu a importancia que tiña para ela o asistir a aquelas reunións. Sen quitarlles o respecto, aos poucos hai que facerlles entender estas cousas aos homes”. Herrera cre que este tipo de tendencias trasladaron á sociedade a seguinte idea: “O dereito das mulleres a vivir como queiramos é cada vez máis recoñecido, sobre todo entre as mulleres, e por iso non podemos ser discriminados. Esta idea non ten volta atrás”.