Un val de 60.000 habitantes en Italia leva 23 anos rexeitando o Tren de Alta Velocidade. En Val di Susan, provincia de Turín, a resistencia popular ha conseguido atrasar as obras do tren que pretende unir as cidades de Lyon e Turín. Os atrasos, con todo, non son suficientes para os cidadáns e seguen loitando pola paralización definitiva da infraestrutura. A iniciativa sumouse ao traballo realizado desde a base, que serviu de referencia para outros movementos en Italia.

A Alberto Perino, portavoz principal do movemento, se le enternecen os ollos cando lembra os seus principios: “Cando en 1989 empezaron a falar do proxecto de construción do TAV, nós viñamos doutras loitas, sobre todo da resistencia contra a autoestrada Torino-Bardonecchia que cruzou posteriormente o val”. Para entón xa existía no val unha reticencia contra o tren, e moitos rexeitaron por unanimidade o proxecto executivo que lles ofreceu o Goberno de Giulio Andreotti. Os profesores da escola politécnica de Turín foron os primeiros en ofrecer información técnica sobre o tren aos habitantes de Susa.

“Naquela época eramos catro gatos. Agora somos a maioría da poboación do val”, reflexionou Perino. Pero como conseguiron fortalecer o movemento? “Difundimos a mensaxe organizando asembleas populares. A través das asembleas da rúa explicamos á cidadanía en que consiste o proxecto, así como as razóns políticas, económicas e morais da nosa oposición”. A unión de persoas de distintas idades, crenzas e estratos sociais é o fundamento da forza do movemento en Perino: “Trátase dunha cadeira de tres patas. Nunha perna estamos os cidadáns, na outra os técnicos e na terceira a administración local”.

A cadeira, con todo, quedouse en moitas ocasións desordenada. Os activistas queixáronse de que algúns concellos do Val neguen a ofrecer á cidadanía información sobre o proxecto. Na medida en que representan aos habitantes de Val di Susa, Perino refírese a intereses ocultos para explicar esta actitude. Ao falar da política italiana, a presenza da Mafia é inevitable. “A política ten un custo e o TAV ofrece unha nova fonte de ingresos aos partidos políticos e ás mafias que controlan aos partidos”.

Máquinas paradas

O tren que ten como obxectivo unir Lyon e Turín pretende atravesar os Alpes. As dificultades da zona xeográfica han levado ao túnel da Madalena a converterse na columna vertebral da nova liña ferroviaria que unirá Francia e Italia. A loita do movemento contra o TAV tamén se dirixiu, inevitablemente, á paralización do túnel estratéxico. Pero o proxecto converteuse nun gran símbolo de interrogación, xa que a LTF (Lyon Turin Ferroviaire) e o Goberno italiano non informan sobre o proxecto. A escaseza de datos está relacionada, segundo Perino, coa falta de análise xeológico e xeográfica. O proxecto executivo de diagnóstico do túnel atrasouse aos xestores da infraestrutura e os veciños de Susa temen que a presa reduza a calidade dos exames. Os activistas denuncian que a obra pode mover amianto e uranio. “A influencia destes dous minerais sería moi prexudicial. Os estudos que xa se realizaron demostran que as capas acuíferas vanse a ver gravemente danadas”, destacou a activista Elleonora Ponche.

Precisamente, a zona de resistencia da Madalena é un símbolo da desobediencia civil contra o túnel. En 2006, os habitantes de Val di Susa montaron un campamento xunto á zona onde pretendían iniciar o túnel co obxectivo de bloquear as obras. Foi expulsado varias veces pola Policía, pero a presión da poboación obrigou ao Goberno italiano a cambiar o percorrido do tren. Pero o movemento non se contentou. O pasado mes de maio, centos de activistas volveron instalarse na zona e formaron unha comunidade coñecida como a República Libre da Madalena. O campamento inspirouse na comunidade de Venaus que previamente se puxo en marcha.

En xuño, a Policía Nacional ordenou aos veciños que abandonasen a zona ante a posibilidade de que se iniciasen os labores de rastrexo do túnel. “Decidimos manternos no monte, pero utilizaron os gases lacrimóxenos e a violencia contra nós, ata que nos botaron de alí”, lembrou Perino. Centos de persoas resultaron feridas na xornada de verán, na que os medios volveron prestar atención ao movemento que até entón esqueceran. Desde entón, a presenza dos perforistas e da policía fíxose evidente nas rúas de Susa. Parecía que se achegaba o comezo das obras. Desde entón, as máquinas están paralizadas. “Non foi máis que unha escusa para botar á xente da Madalena. Aínda non realizaron a análise xeológico que hai que realizar antes de que se inicie a escavación do túnel, polo que están en fase de estudo previo ás obras”, destacou un avogado que representa ao movemento.

Perino cre que queren demostrar que están a facer algo para non perder as axudas europeas: “Están a xogar como un cociñeiro que non sabe cociñar, pero que pon todos os ingredientes encima da mesa, só para que nos cojee”.

Loita a nivel europeo

Aínda que as escavadoras Val di Susan non se puxeron en marcha, consideráronse zonas militares os terreos polos que discorrerá o trazado do tren. A zona está pechada desde xuño e está controlada en todo momento por axentes da Policía Nacional. Só os propietarios de devanditas terras teñen dereito a acceder a elas. Así, o Goberno italiano gasta uns 90.000 euros ao día, segundo o sindicato da policía, para garantir a seguridade da obra. “Argumentan que é necesario para a orde pública, pero é escandaloso bloquear o acceso á cidadanía”, afirma outro avogado que asesora administrativamente ao movemento. Os activistas din que o prazo da ordenanza que se estableceu para o peche do lugar finalizou, e por tanto reivindican o dereito a ver como se atopa a zona.

Con todo, o movemento contra o TAV puxo o foco máis na Unión Europea que no Goberno de Italia. Os mecanismos de construción do tren en toda Europa son os mesmos. Pont veo así: “A propaganda oficial di que é estratéxica, que traerá traballo e desenvolvemento e que si non a aceptamos quedaremos fóra de Europa. Estas ideas imponse a través de dúas ferramentas principais: os medios de comunicación e a forza militar”. Por iso, en 2010, diversos movementos europeos redactaron a Carta de Hendaia co obxectivo de facer unha oposición unitaria ás diferentes liñas de Alta Velocidade. O texto foi asinado por vascos, cataláns, bretóns e ingleses, entre outros. O obxectivo é que a loita contra o TAV pase do contexto local ao marco europeo.

En agosto de 2011 deuse un paso máis aló e organizouse en Italia o Primeiro Foro Internacional contra as Infraestruturas Inútiles. A principal petición a Europa foi devolver aos cidadáns a capacidade de decisión sobre estas infraestruturas. A construción do tren recuperou eslóganes como “democracia cero” da man dos participantes do foro. O foro tamén quixo deixar en evidencia as “contradicións” da Unión Europea: “Deu axudas para a recuperación dos viñedos de aquí en Europa, pero ao mesmo tempo está a financiar o TAV que os destruirá”, destacou Pont.

O papel dos medios

Na súa casa de Val di Susa, Perino reflexiona sobre os medios de comunicación: “En xeral, han distorsionado radicalmente o carácter do movemento contra o TAV. Até o ano 2005 fixeron como que non nos vían, e despois empezaron a criminalizar ao grupo, sobre todo desde que nos convertemos en referencia para outros movementos italianos”.

O anarquismo e o anti-sistema son algúns dos termos que utilizan os principais medios de comunicación para ensuciar o movemento contra o TAV. Entre estas definicións non se esquece o uso da palabra violencia. Precisamente, por violencia de xénero, a policía incrementou nos últimos tempos as súas redadas contra os activistas anti-tren, que foron detidos. Os portavoces do movemento cren que a presión policial e mediática está a volverse máis dura que nunca no pasado recente. “Queren ocultar o noso carácter transversal. Burgueses e squatters, anarquistas e crentes, de dereitas e de esquerdas, estamos a defender o ben común”, dixo Pont.

Ao ser o movemento civil máis antigo de Italia, a Perino nótaselle un punto de preocupación: “A resistencia ao TAV ensinounos que hai que apagar a televisión e achegarnos á praza. A responsabilidade das xeracións vindeiras é nosa e hai que afrontala”. Co tempo
todo perde forza, sobre todo a calor da loita. Por iso chama a atención que despois de dúas décadas déase conta da boa saúde do movemento. Perino cre que a fortaleza dos cidadáns pode paralizar o proxecto. “Cansámonos? Claro que non! Aguantamos 23 anos, así que imos loitar con esoutro, ata que os demais se cansen”.