O non nados tamén fagamos exercicio: Estamos no 69 –no 69, non no un–. Falando de literatura vasca, no pleistoceno, por exemplo. O dinosauro, o gato, din os máis realistas, está a espertarse do seu letargo. De súpeto aparece un tal JosAnton Artze, que colaborou con Zeruko Argian, que dedicou o seu tempo a recuperar a txalaparta naquela efeméride Ez dok; pero que é virxe entre as publicacións de libros. E saca de Isturitz, por dicilo así, unha cousa que se chama Tolosan barru. Unha cousa nova, nova, rupturista, na mandíbula do lector de uppercutes. Non o digo eu, Juan San Martín no seu libro da Salchichería, tomando o pulso á época: “Porque non vai ser fácil ter un libro semellante”.

Clasificámolo como unha colección de poemas, pero de feito é algo máis doce. O obxecto artístico, en palabras de Koldo Izagirre, recolle unha serie de poemas, si, pero o fai dunha maneira especial, espectacular, non só con textos para ler, senón tamén cos ollos. A estética é valente, o deseño depende do poema, da colección, convertendo o libro nun escenario múltiple. E o libro termina sendo unha aventura, non sei si de Isturitz a Tolosa, pero si literaria.

E non só na aventura estética, tamén nos poemas danse temas novos ou se dan temas desde unha nova perspectiva, agresivos coas ideas vixentes, ocasionalmente indecentes, a intervalos curtos e líricos. E direi: despois de ler o libro, Txoria TXORI quizá non sexa un dos poemas máis conseguidos por Artze. Ou bo, está tan mitificado que xa está por encima do ben e do mal –e tamén por baixo se me aperta–. Pero máis aló dos poemas que quedaron cravados no imaxinario popular, o traballo Isturitzetik Tolosan barru ofrécenos a oportunidade de coñecer un Artze máis completo.

O que no seu día foi un eco, non caeu no inverno do esquecemento e quedou nun estado de desmemoria? Este esquecemento excitou esta edición de 2007, unha edición facsimila, que respecta o orixinal na súa concepción. Recuperar o parado en ruta. Abriu o camiño para entrar de novo no carril. Por que non, para poder facer novas lecturas desde o actual. E un profesor que sabe moito de literatura díxome, en voz baixa, que Artze pode cualificar tranquilamente de escritor friki aos pés do lector de hoxe. Sexa. Quizá non sexa do todo falso nin do todo malo. Nin sequera os que non nacemos no ano 69 esquecémonos de que a lectura fai vivir a obra literaria a través do tempo.