Levas 21 anos ensinando euskera aquí, en Oion.

Pero non só aquí. Temos a oficina en Oyón, o euskaltegi, e en Laguardia tamén, pero alí ensinamos en euskera onde está a necesidade. Mire, facemos o mesmo número de quilómetros de Oyón a Navarra, e de Álava ás profundidades. Desde Mendavia até Labastida. Mentres tanto, en Viana, Moreda, Oyón, Elvillar, Kripan, Laguardia, Labastida, Navaridas ou Logroño.

En Logroño? Quen quere aprender euskera alí?

A xente de Vitoria, de Bilbao, de San Sebastián, e algúns dos de alí tamén. Non é ningunha novidade, aínda que vostede asombrouse por completo. Son vascos os que traballan fóra de Euskal Herria. Outros son vascos en familia, criados en Logroño, que se definen como vascos. Hai outros que queren entender o que din en ETB1 sobre o pelotari Titín… Hai, ademais, outros que defenden que o eúscaro tamén é de Logroño.

Hai dez anos que se imparten clases de eúscaro. Un ano tiven dous estudantes universitarios. Fixeron un traballo na revista Fontes [Linguae Vasconum], analizaron unhas lápidas que estaban en Logroño. Tratábase de persoas de orixe descoñecida ou visigodas. Recordo a un deles que preguntaba na escola: “Andoni, que é Agirrezar?” Era de orixe descoñecida! Empezaron a darlle a volta e colleron un libro de José María San Sebastián Latxaga: O eúscaro na rioja. A primeira intención era a de construír unha euskal etxea. Pero, ao parecer, non cumprían cos mínimos establecidos polo Goberno Vasco. Os socios non chegaron a ser o suficientemente numerosos, e aínda que non chegaron a ser euskal etxea, si que formaron unha asociación, Laminiturri, e están a traballar en facer cousas dinámicas: web, saídas, charlas, clases de eúscaro…

De aí a vosa canteira estudantil en Logroño…

Durante os últimos 21 anos, sempre houbo clases de eúscaro en Logroño, ou viñeron aquí os de Logroño, ou moitos dos vascos que viven en Logroño enviaron aos seus fillos á ikastola. Ao principio, os da asociación Laminiturri alugaron o local que tivemos en Logroño, pero non o conservaron, e tiveron que acudir a Oion como até entón. Despois, tivemos noticias da Universidade Pública de Logroño. Alí, entre outras moitas cousas, ensinaban inglés e francés, e quixeron ofrecer cursos de galego, catalán e iniciación ao eúscaro. Viñeron a nós e empezamos a colaborar con eles. Pero pasabamos poucas horas de clase, de aí viña moi pouco alumnado aos nosos ritmos habituais. Nun cinco anos non se achegaron máis que un par. Ao final, ofrecémoslles a un novo estudante con EGA, que estaba a estudar como profesor, e así o fixemos. Decidimos que necesitabamos máis proveito e empezamos a falar coa Escola Oficial de Idiomas, porque queriamos asegurar o proceso de aprendizaxe tamén en Logroño. En dúas palabras, hai tres anos comezaron a aprender eúscaro unha ducia de alumnos e hoxe en día son un oito ou dez.

Por que aprende euskera Bastida, Lapuebla, Oion… Sopela e aquí son as mesmas razóns?

En Sopela ou en Oyón, pois, como van ser as mesmas razóns? Hai moitos anos que en Oyón perdeuse o eúscaro. Non hai ninguén na Rioxa Alavesa que teña avoas ou bisavoas euskaldunes, si non é porque era de non sei onde ou porque viviu… O eúscaro perdeuse aquí hai moitos anos, e non pasaron nin 40 anos desde que empezaron a recuperarse. Refírome a falar de “perder”. De feito, a toponimia euskaldun é moito, os apelidos non teñen nada que dicir, aquí Zabala, Gainzarain e os demais! Quen queira aprender euskera non pode ter as mesmas razóns en Oion e Sopela. Non o creo. Alí, a integración, a identidade, etc. Aquí a integración non é a razón. A identidade, pola contra, é a ter en conta, aínda que nos últimos anos está a quedarse oculta polos títulos. O que non sexa euskaltzale será moi pequeno no noso euskaltegi. A necesidade de título, o acceso ao traballo… A motivación instrumental… poida que sexa similar aquí e en Sopela, pero, dixen, non creo que aquí haxa alguén que estea só polo título, ou que estea en contra da súa vontade; en todo caso, moi pouco. O que leva aos seus fillos á ikastola quere axudarlles. Tamén será por aí.

O perfil cambiaría cos anos.

Desde que eu vin aquí, hai dez anos que coñecín o maior número de alumnos: Neses anos 1995-1996 estivemos moi preto de 200 alumnos na Rioxa Alavesa. Tiñamos un traballo incrible para formar grupos en diferentes horas. Por unha banda, os agricultores en Villabuena: “En setembro non podemos, adoitamos estar cheos de traballo. En maio tampouco. Ten que estar entre eles!”. “Nós, no inverno de sete a nove, o que queirades! Pero no outono e primavera debe ser a partir do nove e media”, dicíannos outros. Agora non é así: despois de coñecer os desexos dos alumnos, establecemos o horario e a xente inclínase cara a el. Os campesiños, en verdade, poucos. Son máis os que pensan no título e nos perfís lingüísticos que os que veñen dicindo “quero aprender eúscaro”. De todos os xeitos, na cabeza hai algún tipo de estímulo, e é un estudante euskaltzale.

As razóns e motivacións do alumno/a son as mesmas. E as mesmas formas de dar clase aos profesores?

Non pode ser o mesmo, porque a motivación do alumno tamén é diferente. Outra razón para a diferenza na impartición de clases, que tamén me sucedeu nas clases de EGA: “Quen é Sarrionandia? Quen foi Fernando de Amezketa? Quen é Andoni Egaña? Onde está Maule? Ademais de aprender eúscaro nas clases, temos que introducir a cultura vasca, temos que facer actividades para empezar a amar o eúscaro. En Sopela, quero pensar que van vivir a cultura vasca máis de cerca, e que na sensibilización e na motivación vaise a necesitar menos traballo que aquí.

Mencionou anteriormente os títulos de eúscaro. Veñen os estudantes a pedir títulos en Oion?

Moito si. De feito, a pesar de non necesitar títulos, ao superar un nivel, devólveselle ao alumnado gran parte do diñeiro que gastou en aprender euskera, e nestes tempos… Debido á demanda de titulación, por exemplo, quen queira ensinalo na ikastola ou na escola quererá a EGA. A maioría son persoas que cursan estudos de Maxisterio e sobre todo teñen intención de facelo, nos grupos de EGA. Pero, doutra maneira, a vontade de título aumentou moito na sociedade. Tamén contamos con grupos de mozos de ikastolas e escolas. Os pais querían que o proceso de formación terminase coa obtención do título dos seus fillos. Nesta zona, o maior nivel téñeno os alumnos que cursan segundo de bacharelato en Lapuebla. Mentres tanto, non é fácil mellorar o nivel de eúscaro que conseguiron.

Por que non?

Despois, moitos irán a Logroño, a Zaragoza, ou irán deixar de estudar. Obter a EGA mentres se estuda o Bacharelato é moito pedir, necesitan máis tempo. Por tanto, hai uns anos pensamos que, no canto de tentalo só o último ano, empezamos catro anos antes. Así pois, comezamos a preparar aos interesados en obter o título, fóra do horario escolar, dúas horas á semana. Comezamos a experiencia en Lapuebla, en colaboración co profesor de eúscaro da ikastola Assa. Fóra do horario escolar, dúas horas á semana, traballar o eúscaro, gozar do eúscaro, falar en eúscaro… moitas cousas en pouco tempo. Os grupos estiveron en Lapuebla e Oion, e os de Viana, Labastida e outros tamén estiveron en Lapuebla. En total, contamos con 30 alumnos/ano nos cursos de EGA.

O que faga a metade das materias en eúscaro non necesitará titulación algunha, estará “exento”…

Os alumnos trouxeron a noticia e a pregunta: “É verdade que si facemos Maxisterio en eúscaro non necesitamos a certificado EGA?”. Nós non podiamos máis que dicir “xa veremos!”. Así o di o decreto, pero é verdade? Só un terzo dos alumnos das ikastolas que estiveron preparando connosco este nivel nos últimos tres anos superaron o nivel de acreditación de nivel 2. Pensei que a xente se botaría atrás, agarraríase ao rumor dese decreto e non faría ningún curso, pero entón 27 alumnos reuníronse en Lapuebla, dezaseis en Oion e doce no instituto de Laguardia. Fixéronnos a mellor propaganda! Decretos, documentos, títulos… Mesmo cando os alumnos preguntaron ao profesor, “É certo…?”, o profesor contesta: “Non o sabemos aínda, pero sempre máis seguro si tes o título na man!”. E seguramente os alumnos reuníronse todos os venres para estudar. Alumnos/as maiores de 14 anos, aprendendo a lume de biqueira.

En que se utiliza o eúscaro en Oyón e na Rioxa Alavesa?

En primeiro lugar hai que dicir que o nivel de coñecemento tamén aumentou aquí, pero os que aprenderon, os que saben, os mozos e os mozos, non teñen o costume de falar en eúscaro. Por suposto, os fillos adoitan ir á ikastola enviados polos pais, non é a súa elección. Que estímulo teñen eses nenos e nenas para falar en eúscaro? Cando nos vían, os pais dirixíanse ao neno: “Fala con Andoni en eúscaro, que el sabe!”. E o neno estaba avergoñado e mudo, coa cabeza gacha. É difícil que ese neno valore o eúscaro. Aínda que na aula se fale en eúscaro –no mellor dos casos–, no patio farao en castelán, e non digamos nada fose da escola, porque os pais e nais tamén o fan e os pais son a referencia dos nenos… Alguén dirá: “Pero iso de neno! Iso cambia cando é novo!”. Eu diríalle si cambiaría, si non sería peor, catorce ou quince anos, e onde irá o mozo de Oion, de esmorga, a ligar. A Vitoria-Gasteiz, a unha hora de camiño, ou a Logroño, a cinco quilómetros? Onde imos os adultos ao cine, aos restaurantes, a comprar? A Logroño! Onde reside en castelán.

A dereita e esquerda o refrán que sempre se di: “Fíxose moito nestes 25 anos”.

En canto á cantidade, conseguimos moito en 25 anos. E creo que de face ao futuro tamén imos facer moito. As persoas que traballamos en torno ao eúscaro –a asociación Ttiki-tttaka, o Consello Asesor do Eúscaro e o resto–, acordamos que a vontade individual non é suficiente, que se necesita máis para chegar ao bilingüismo que a sociedade aproba, que os mozos falen en eúscaro… Estamos a difundir a mensaxe: en cada sector hai que analizar que facer para que o euskera avance. Sen dúbida, as institucións teñen que facer fronte á situación, é hora de asumir responsabilidades. Pero, aínda, moitos concellos pensan que si a ikastola e o euskaltegi están abertos, é suficiente. O feito de que estes estean abertos garante todos os dereitos do vasco, que non hai máis nada que facer… É un traballo pesado o de cambiar eses puntos de vista. Pero non nos queda outro remedio que facelo: pedir a adhesión á cidadanía, sensibilizar á cidadanía para aprender, organizar actividades para fomentar o uso do eúscaro… Ás veces, cando temos que andar así, temos baixadas, pero cando se escoita que alguén que aprendeu euskera connosco está a falar en eúscaro, ou cando o adulto que se comprometeu a falar en eúscaro ao recentemente nado, ou cando dous mozos da ikastola asinaron o compromiso de facelo en eúscaro ou cando vemos que se conformou un grupo de bertsolaris. A iso quero aterme.