O concelleiro do PNV Danel Bringas e o seu guía dános outra definición deste muralista: “Victor Goikoetxea foi o recuperador da memoria histórica en Euskadi”. Estamos onde se atopa Ederlan, na escaleira principal da casa torre, no pequeno cubo do edificio: “O palacio son dous cubos: Torre e escaleira principal. O cubo central está dentro do cubo principal”.

Pasamos ao pasado para entender o presente: as oficinas municipais estiveron aquí até 1990. Mentres tanto, o edificio sufriu un terrible ataque de termitas. En 2008, cando comezaron as obras de remodelación, o Torreón tiña cinco plantas. Agora consta de tres plantas principais. Na planta de entrada atópanse as salas de exposicións. Na segunda, os espazos dedicados á iniciativa cultural. A obra de Goikoetxea está rodeada polas oficinas de cultura municipal Serantes e o centro de interpretación –no terceiro e no faiado–.

O proxecto consistía en reflectir a historia de Santurtzi: “A Victor non lle puxemos ningunha outra condición”. Tamén nestes termos recóllese ao pintor: “O espazo pareceume perfecto para levar a cabo a intención dos representantes municipais”. A intención dos santurtziarras desenvolveuse baixo a dirección do concelleiro Bringas, formado en Belas Artes. O Concello decidiu realizar unha restauración integral do torreón. Adaptada á nova era, a obra debía mostrar a idiosincrasia do pasado. Así mesmo, pretendíase levar a cabo unha renovación estrutural que mantería o esqueleto e a artesanía do Torreón. A recuperación dos vellos edificios esixe unha gran obstinación e un gran desexo pola arte e, mesmo, a súa inclusión no proxecto do pequeno cubo do palacio: “Claro que si! Normalmente téndese a comprar cadros para decorar este espazo, xa está”, dinos este xestor cultural municipal. Afortunadamente, non foi o caso desta torre.

Caserío, minería, pesca

O mural reflicte tres temas: o caserío, a minería e a pesca. Co obxectivo de recuperar a memoria histórica deste pobo, Goikoetxea deuse conta da posibilidade de ir máis aló do traballo realizado até agora na observación do espazo: “Ao presentar o proxecto díxenlles: ‘Non vou facer só pintura, gustaríame traballar e mesturar moitos temas’. E empecei a facer bosquexos”. O catro murais da escaleira están feitos en Hernani: “O 95% do traballo fíxeno no estudo. O resto, xunto coa reestruturación do teito, acabouse aquí”. Investigou o tema durante oito meses: “O primeiro paso para facer ben o traballo é coñecer ben o tema. Tiña que representar a Santurtzi de fai 50 anos. Coñecía o caserío, pero a pesca, e sobre todo a minería, éranme moi estrañas”.

Catro murais unidos no cubo

O cubo central da casa torre está ocupado por catro murais. O maior, de nove metros de eslora, é unha homenaxe aos pescadores da zona. O segundo ten como tema principal o caserío; o terceiro está dedicado aos mineiros. O cuarto é unha mestura de tres máis. A obra total é de 100 metros cadrados: “Ao facer os bosquexos fixeime en xente de todas as idades, de todos os sentidos, e tamén no que aprendeu arte. Quería facer algo comprensible, pero non contemporáneo”. Quería mostrar o rastro dos utensilios de traballo da clase obreira de Santurtzi: as redes dun pesqueiro, as madeiras do caserío ou o propio po da mina: “O elemento singular de Santurtzi era a pesca, polo que me pediron que a parede máis grande dedicásese á pesca. Comecei na época da renovación da confraría de pescadores. Era o punto de encontro principal da poboación (pescadores e compradores...), a lonxa era preciosa. Recreei a historia da pesca, que se mantivo até 1960, coas sardineras. Ao fondo vese a ponte colgante de Portugalete. Iso non cambiou...”.

No rellano principal vese o mundo dos baserritarras. O caserío é anticuado e os personaxes actuais. A moza é de Hernani, por exemplo. O caserío é de Santurtzi, no barrio de Mamariga, un dos últimos en pé: “Tempo e traballo... ese anaco de madeira reflicte ambas as cousas” dinos Goikoetxea. O mural contén restos de cal, unha gran masa de sol que escorrenta ás nosas almas malignas, e pequenas cruces tamén están ao seu lado. Sinais cedidos polo cristianismo. Tamén hai un verso de Balendin Enbeita, cantado ao caserío: “Ti es unha pobre criatura, tamén unha vida de ouro; es un amigo do non-eukia, pero un rico destino”.

Minas de Zugastieta

As minas dA Arboleda ou Zugastieta mostran a forza que tivo o ferro no pobo. É o mural máis atrevido. A abstracción cobra unha gran forza, aínda que tamén desde a arte figurativa. O mural está formado por materiais como o ferro, o zinc e outros minerais. As minas de Santurtzi “comíanse monte”. A medida que a montaña se agruparon, os operarios abriron as súas fosas: “Representei unha parede desas minas, unha mineira e unha máquina extractora de ferro. Tamén escribín os nomes das minas. É un mural duro, porque o traballo tamén o era”.

Estas son as palabras de Daniel: “A xente pensa que Santurtzi foi un pobo pesqueiro, pero o tres oficios foron fundamentais. Moita mea saíu en Santurtzi, non só en Gallarta ou Zierbena”. Os barrios altos vivían do caserío, pero eles e as súas ideas foron os primeiros en extraer o mineral.

Resultado da traxectoria elaborada

“Ao empezar un traballo, hai moitas dúbidas” dinos Goikoetxea. Parte do traballo queda ao aleman. A idea que o artista ten na cabeza e a súa montaxe son dúas cousas. Este muralista ten experiencia nas grandes obras, está afeito a iso, pero dise que hai unha gran diferenza en ver o resultado: “No estudo vía a obra por partes: leños, madeiras, redes, cordas... A práctica dos bosquexos dáme acougo, esa é a base”. Os bosquexos en cartolina achegan a idea do artista ao que será o traballo: “Non me gusta traballar ao azar, non me gusta a improvisación, a miña improvisación acaba no estudo”.

Crítica da obra

Ambos os interlocutores din que o traballo funcionou moi ben. Que o ambiente obtido é moi axeitado para o edificio. Criticar o traballo non é fácil, pero Daniel deunos a súa opinión: “O traballo de Víctor ten unha lectura continua, non te perdes, os murais non se pegan ás paredes, aínda que sexan fragmentos, é equilibrado”. O mural é un figurativo realista que encaixa perfectamente coa historia de Santurtzi: “O concepto de traballo é a combinación de novos materiais e tecnoloxías. Inserín as fotos mediante micro-filmes. Tamén utilicei a tatuaxe. As novas técnicas están impregnadas na madeira. Combinei a tecnoloxía coa tradición a través de novas técnicas, integrando a tradición no material. Non quería que o mural fose un mero reflexo da imaxe tradicional” engade Goikoetxea.

De facer Gotele a facer murais

Goikoetxea facía gouttelette, ata que un profesor de pintura díxolle: “Eu non sei como e onde, pero ti podes vivir da arte”: “Eu non pasei polas escolas de arte [recibe e dá clases todos os anos, con todo], non son teórico. E non quero entrar nese mundo, non quero que nas miñas obras utilícese o decodificador para entendelo. A miña traxectoria está marcada polas sensacións e os instintos. Quero emocionar ao espectador. Que a xente non quede indiferente á beira do traballo e que non diga ‘non o entendo’. Non son partidario de dar moitas explicacións do traballo, mellor que ningunha”.

Torrea ten 1.760 anos. Sobre os murais de Goikoetxea, no teito, álzase a liñaxe do Palacio: Marqués de Casa Torre. O escudo do Marqués de Linaza e Ormaza está feito en cristalería. As obras de reforma do torreón custaron 2.000.000 euros. O artista, pola súa banda, recibiu 70.000 euros a cambio do seu traballo. Segundo as súas propias palabras, un autor famoso cobraría dez veces máis: “Este traballo é, con todo, un soño de calquera creador. Deixar este espazo libre para ti... Ademais, eu sentinme ben paga en diñeiro”. Esta obra é a culpabilidade de todo o seu coñecemento até agora, a culminación da súa experiencia: “Non só foi pintar, foi aprender e recuperar a historia dun pobo”.

Estas palabras de Danel Bringas reflicten a contorna do mural: “Non creas que é fácil que no Concello todos sumémonos nun proxecto destas dimensións. Afortunadamente, todos nos unimos –agora non hai sosik-. Ao renovar todo o palacio houbo diferenzas, non ao construírse o mural. Que a cidadanía quede atenta ao mural é un gran logro”. “Cantos votos deuche Víctor”, dixémoslle maliciosamente a Daniel: “Moito” nos respondeu sorrindo. “Bo, a aposta foi enorme, e o resultado deunos moita alegría, á cidadanía gústalle. No mural tamén aparece a liberdade que lle demos á xente para traballar du.Victorri”.