* Michel Husson é economista e traballa no Instituto Nacional de Estatística e Estudos Económicos de Francia. Ex directivo da LCR.

A crise da gobernanza burguesa europea

Seguindo a lóxica, os opositores ao capitalismo deberían utilizar a crise para levar a cabo as súas ideas políticas. A realidade, desgraciadamente, é radicalmente distinta: a esquerda radical non avanza realmente; a socialdemocracia e a dereita altérnanse no poder por votación; o auxe da dereita nacionalista reflíctese en todas partes. Para entender a orixe desta situación hai que saber que é o carácter sistémico da crise e que se combina en Europa coas contradicións específicas dunha construción frustrada.

Pódese dicir que o modelo neoliberal utilizado para a construción europea e a elección da moeda única han creado un efecto bumérico. Isto pensábase principalmente como un instrumento para a disciplina salarial: Como non se podía actuar co tipo de cambio, o salario converteuse nunha única variable de axuste para que a economía de varias nacións puidese convivir nun mesmo espazo monetario. Pero o sistema non era coherente e tiña dúas variables de escape. O feito de que a moeda sexa única fai que a conformidade dos tipos de interese sexa nominal, neste caso descendente. O efecto perverso era que un país que controla mal os seus prezos ten un tipo de interese real aínda máis baixo, o que favorece un crecemento baseado no endebedamento. Ademais, a moeda única, por definición, elimina o efecto de retorno do déficit comercial sobre a moeda dun país. España beneficiouse destes dous efectos, cun rápido crecemento, o que se traduciu nun espectacular retroceso do desemprego. Pero este crecemento baseábase nun “boom” económico e un enorme déficit comercial.

Todo isto podía funcionar como podía, pero a crise puxo de manifesto, de forma violenta, esas incoherencias do modelo neoliberal europeo. Máis aló das reparacións diarias, Europa atópase nun gran cruzamento: ou un paso adiante, cara a un federalismo que permita de forma inmediata a mutualización de débedas, ou podería producirse unha explosión da eurozona. Como as burguesías europeas non están dispostas a aceptar esas dúas saídas, a crise é tan profunda que non se pode dicir que a burguesía europea sexa unha soa, xa que non hai capital europeo nin Estado europeo.

Trátase de catro “actores” que se distinguen, simplemente, para explicar: as grandes multinacionais, os bancos, o mundo financeiro e representantes dos gobernos das clases dominantes. Hai moitos temas nos que están plenamente de acordo, nos que están implicados os seus intereses de clase crave: na situación actual, a concepción común é aplicar unha xok-terapia aproveitando a crise de retracción. A crise é unha oportunidade para levar o retroceso social máis aló: rebaixar os gastos públicos, conxelar os salarios, facer contrarreformas de xubilacións, etc.

Pero esta comunidade de interese non está á marxe das contradicións internas que a crise agudiza. Pódense analizar en dous eixos enfrontados: por unha banda, o Estado e o capital e, por outro, o mundo financeiro, o adversario das outras partes do capitalismo. Desde o punto de vista das clases dominantes, a situación actual caracterízase pola crecente imposibilidade de xestionar estas contradicións.

A crise das débedas soberanas é unha mostra da primeira contradición. O capital, en xeral, xa non se preocupa pola situación dun país ou outro, senón que se centra na súa rendibilidade e nas súas participacións de mercado. Con todo, nin as canles de venda nin as cadeas de produción vinculan ás multinacionais a un territorio concreto, pero, cando xorden as situacións de dificultade, volven sobre os seus Estados de referencia. No capitalismo mundializado, o control do Estado limítase cada vez máis a asegurar as condicións xerais de rendibilidade. Así, Carlos Ghosn, presidente e director xeral de Renault, na súa declaración ante o Financial Times, o 2 de xuño de 2010, afirmaba: “Renault xa non é produtor francés”; “Renault é francés; Renault ten a súa base en Francia” (Europe 1, 13 de xuño de 2010). Precisamente, cando se atopaban en dificultades, o Estado francés había adiantado fondos suficientes aos fabricantes de automóbiles. Xa non estamos nun capitalismo mundializado que Boukharin describía hai case un século, é dicir, cando se podían sobrepor Estados e capitais.

A novidade é que o horizonte das multinacionais é mundial e non está limitado ao nacional nin ao europeo. Boukharin, naquela época, falaba dun “alto proteccionismo” que para el era “a fórmula estatal da política económica dos carteis”. As cousas cambiaron e non se pode queixar contra el porque non contemplou as transformacións do capitalismo. Os defensores da “desmundialización” non teñen a mesma opinión que el, xa que propoñen un proteccionismo comercial, coma se a produción non fose estendida en todo o mundo. Esta nova situación xera unha profunda asimetría: Os Estados están ao servizo dos seus capitais, pero estes libráronse dun comercio interior dinámico. Con todo, os Estados, dentro de cada país, deben seguir xestionando as relacións entre as clases. Entre as súas funcións está a de facer pagar a crise aos seus cidadáns.

A segunda contradición é que o mundo financeiro, os bancos e o Estado enfróntanse entre si. Isto maniféstase na actualidade cunha forza especial, porque o mundo financeiro está a especular de forma indirecta contra as débedas dos países e, como consecuencia diso, provocan o risco de quebra dos bancos, que soportan gran parte das súas débedas. Os límites entre os tres actores (os bancos, o mundo financeiro, os dos Estados) son obviamente indeterminados e, sobre todo, moi difusos. Pero estes mesmos conflitos de intereses están na base dunha situación tremendamente inestable. Os debates que se producen no seo das burguesías europeas son unha mostra da profunda crise de “gobernar” da burguesía. Estes debates teñen a súa orixe na preocupación (se non no terror) que xeran as consecuencias dunha posible caída da débeda grega. Os gobernos, instintivamente, avanzan cun dobre obxectivo: facer pagar aos seus cidadáns o recibo da crise, pero tamén evitar que os seus bancos se arruínen.

O risco é dobre explosión. Os bancos están ameazados de perdas polas inevitables desviacións da débeda grega e, para medir esas mesmas perdas, teñen dificultades á hora de valorar. Hoxe en día, gran parte dos economistas dos bancos están a traballar en test de tensión interna, que adoitan ser máis realistas que simulacións oficiais que só serven para facer bonito. Os resultados son bastante preocupantes até o punto de que algúns bancos, co choque previsto, aprobaron unha reestruturación controlada da débeda grega até o seguinte prazo de pago. Pero a concepción que defende o Banco Central Europeo (BCE) é a que nega totalmente esa visión. A súa preocupación é que se estenda a outros países debilitados, con consecuencias moito máis graves que a débeda grega. O obxectivo da opinión dogmática é, sobre todo, gañar tempo para “tranquilizar os mercados financeiros”, xa que se espera que a situación mellore nos países en dificultades.

Unha cousa é segura: ninguén pode pensar en absoluto que Grecia poida pagar a súa débeda. O autor editorial de Bloomberg di: “Aínda que Grecia consiga outro plan de salvamento e a súa economía reiniciásese, o goberno, durante tres décadas, debería liberar o excedente primario do 5% do Produto Interior Bruto (PIB), fóra do servizo da débeda, para reducilo a un máximo do 60% do PIB permitido polas normas da eurozona. Esta especie de proeza fiscal é moi rara, mesmo no prazo de 5 anos, máis aínda no caso de Grecia”. O último plan de salvamento mostra esta observación só nun recuncho.

(…)

Un futuro atrancado

Todas as recesións xeran tensións e contradicións que se pon de manifesto na forma de dirixir a política económica que busca renovar o crecemento. Especialmente no caso do “gran atraso” recente, este é un síntoma dunha crise sistémica: O capitalismo nunca poderá funcionar como antes. É imposible volver ao business as usual ou ao xeneroso capitalismo dos “Trinta Agasallos”.

A época de crise caracterízase por unha profunda ignorancia. No proxecto de sacalo á súa maneira, o capitalismo enfróntase a catro obstáculos que nun artigo anterior denomináronse “dilema”:

Dilema de distribución 1: O restablecemento do rendemento oponse ao crecemento e pode dar lugar a unha desigual repartición das riquezas, o cal, con todo, é unha razón profunda da crise.

Dilema orzamentario 2: A redución dos déficits públicos ten como consecuencia a diminución dos gastos públicos, sen mencionar os efectos sociais, que aumentará as tendencias de recesión. “As medidas de prudencia poderían reducir a velocidade de recuperación”, segundo un recente informe de Nacións Unidas...

3. O dilema europeo: Este triplo rexeito –o da mutualización das débedas públicas, o dunha achega real dos bancos e o de mantemento do mundo financeiro– fai que o risco de explosión na zona do euro non deba ser descartado tras erros sucesivos.

Dilema de mundialización 4: A redución dos desequilibrios só pode lograrse se se reduce a velocidade do crecemento mundial. No informe de Nacións Unidas xa se afirma que “a recuperación do mundo foi freada polas economías desenvolvidas” e sublíñase que “existe un risco de reequilibrio da economía mundial sen coordinación”.

O catro dilemas están intimamente relacionados entre si, dando a coñecer a “caótica regulación” do capitalismo, xa que o capitalismo non ten capacidade para trazar unha ruta sostible compatible con intereses de gran contradición para saír da crise. A mobilización social é a única forma de frear o intento de facer saír ao capitalismo desta situación de desasosego, na que a regresión da sociedade está a crecer aínda máis e as tensións entre os países están a chegar ao límite. Pero iso tamén supón que as mobilizacións se teñan que basear en concepcións alternativas. O alto nivel de loita é a condición para estas mobilizacións. Por tanto, a función histórica consiste en unir as forzas da esquerda radical ao redor dun programa que debe ser unha pasarela entre a resistencia á austeridade e os obxectivos que romperían coa lóxica dun sistema en derívaa.