Vivir en ocracia (Icaria / ASACO, 2011)

Constantemente, cando dicimos que España ten un problema de débeda soberana, que queremos dicir? É certo que a administración pública española cargouse en exceso? O problema da débeda española baséase, fundamentalmente, na débeda acumulada polo sector privado español. O cargo do sector privado realizouse nunha medida insosteible e, en gran medida, apoiado polo Estado, fixo que o que agora está en crise sexa a economía española.

Comprendendo a débeda española…

Non é fácil coñecer o importe exacto da débeda da economía española: A débeda contraída polas administracións públicas españolas, as empresas, os bancos e as familias, tanto no exterior como no interior do país. De feito, descoñecemos exactamente a débeda acumulada polo sector financeiro español nos últimos anos. Con todo, a análise realizada por dúas entidades estranxeiras indica que, a finais de 2009, a débeda roldaba, polo menos, o 400% do PIB. É dicir, catro veces ao ano a economía española tivo a capacidade de crecer e xerar riqueza. Unha vez aprobado o cálculo do 400% do PIB, en maio de 2011 a débeda situaríase ao redor dos 4,25 billóns de euros.

Segundo o Banco de España, as administracións públicas deben algo menos de 700.000 millóns de euros, as familias españolas non alcanzan o billón de débeda e as empresas teñen unha débeda de 1,3 billóns de euros. Así, os bancos españois, tanto entre si como cos acredores internacionais, tanto privados como públicos, como o Banco Central Europeo ou os fondos e seguros, teñen unha débeda que rolda os 1,35 billóns de euros.

Por tanto, a débeda acumulada por todas as administracións públicas representa só o 16% da que se esixe á economía española. É dicir, o 84% restante da débeda foi acumulada polos axentes privados. Por tanto, os bancos (32%) e as empresas non financeiras (31%) son os principais responsables de que a economía española estea excesivamente endebedada.

Como chegamos a esta situación de sobreendeudamiento? Desde a introdución do euro, Alemaña aumentou o seu crecemento grazas ao endebedamento dos países máis vulnerables da Unión Monetaria (UE). É dicir, Alemaña tiña que pór nalgún lugar os excedentes de capital e, cando se introduciu o euro, financiou con créditos a exportación dos seus bens e servizos aos denominados países periféricos da UE.

As construtoras e os promotores españois puideron endebedar de forma tan absurda o crédito barato, que proviña, en gran parte, directa ou indirectamente, de Alemaña, porque o obtiñan facilmente, cegados pola idea de que aquel negocio non ía sufrir nunca unha perda. Así, os bancos alemáns concederon créditos directamente aos empresarios do negocio do ladrillo español e indirectamente aos bancos españois que tamén puideron beneficiarse da burbulla inmobiliaria. Por iso, os bancos españois concederon centos de miles de hipotecas e créditos a familias e empresas españolas con total facilidade, especialmente no sector da construción.

Na orixe desta gran débeda privada, a responsabilidade (ou a ausencia de responsabilidade) débese atribuír a quen concederon préstamos sen ningún control sobre a capacidade real de reembolso dos créditos. Por iso, en caso de falta de pagamento efectiva, e o volume da débeda indica que isto pode suceder, débese esixir a responsabilidade dos acredores privados, tanto estranxeiros como españois, que concederon créditos sen as garantías axeitadas.

O que a economía española debe fóra das súas fronteiras: a nosa débeda externa

A débeda do Estado español cos acredores estranxeiros a 31 de marzo de 2011 ascende a 1,7 billóns de euros, aproximadamente o 70% do PIB español. Segundo os cálculos efectuados anteriormente, esta cifra representa case a metade do que a economía española debe á economía española. O resto débese aos acredores españois.

A débeda pública supón só o 18% da débeda externa (307.000 millóns de euros), mentres que o sector privado debe o 82% restante (1,4 billóns de euros). Unha vez máis, as entidades financeiras son as principais debedoras co 44% da débeda externa (760.000 millóns de euros), mentres que o resto de sectores deben o 38% (662.000 millóns). Segundo o Banco de España, os axentes privados no estranxeiro deben o 140% do PIB español, en plena quebra da economía e case cinco millóns de parados. Isto xera certo nerviosismo no mercado internacional, xa que a falta de pagamento da débeda externa por parte dos debedores privados tería un efecto inmediato sobre os acredores estranxeiros.

Para saber quen está detrás das presións estranxeiras, hai que saber que bancos son os acredores estranxeiros desa débeda. O informe, publicado en marzo de 2011 polo Banco Internacional de Pagos (ARRASTRER), revela que os bancos alemáns tiñan un 22% de débeda externa neta. Os bancos franceses supuxeron o 20%, os estadounidenses o 17%, os británicos o 14%, os italianos o 4% e os doutros países da UE o 16%. As chamadas de maio de 2010 de Merkel, Sarkozy, Obama e a Comisión Europea ao presidente Zapatero produciron efecto, xa que o convocante era un "cobrador de frac".

Ademais, o informe do NOBEL destaca que a débeda neta externa que España ten cos bancos estranxeiros, excluída a débeda bruta que os estranxeiros deben aos acredores españois, ascende a 800.000 millóns de euros, aproximadamente o 80% do PIB español. Desta débeda, un 11% pertence ao sector público e, por tanto, o outro 89% (uns 715.000 millóns) corresponde ao sector privado.

En consecuencia, o risco de falta de pagamento concéntrase principalmente no sector privado e non no público. Entón, por que os acredores españois e internacionais están a presionar ao goberno para que faga reformas, recortes e privatizacións, coma se a orixe de todos os males fose o sector público?

O Goberno central mostrouse disposto a garantir a maior parte da débeda privada dos bancos (ou mesmo a totalidade da débeda), o que levou a que os mercados (é dicir, os acredores da débeda española) rectifiquen ás finanzas públicas para que estean máis saneados que nunca si o Estado ten que rescatar aos bancos privados españois.