Gustaríame escribir sobre o amigo que acaba de morrer, sobre o amigo que aprendeu con el, sobre o acordo con el, sobre o soño de vivir con el. Para lembrarlle e para unirse á súa familia.

Para empezar, Txillardegi abertzale. Asentar a patria no idioma e basear o reino na liberdade política. Na última entrevista concedida a Gara, dixo: “Fai falta un Estado...” con puntos de suspensión significativos. En absoluto, nada menos que a independencia, polo menos en soños. E na procura deses soños, que camiño percorreu!

Aí temos a Txillardegi existencialista, lector de Unamuno, Kierkegaard, Camus e Sartre, coñecedor de Carlos Santamaría. Que profundo sentimento, o sentimento agonico daquel que estaba a piques de perder o eúscaro na noite escura do franquismo, coa indiferenza de moitos (e de moitos nacionalistas); que sentimento humanista é o de recoñecer que hai que rebelarse para vincular a dignidade da xente coa procura da liberdade.

José Luís sabía que era vasco por casualidade, que vivía nunha situación histórica concreta dos vascos, e como persoa, con total universalidade, optou polo camiño máis axeitado, buscando a dignidade e a liberdade: a democracia e o socialismo, unha opción ética polos oprimidos (na liña de Bertrand Russell). Con estes instrumentos políticos deu resposta ás súas preguntas filosóficas. Txillardegi era de esquerdas, demócrata de esquerdas e antitotalitario. Nos problemas que tivemos co marxismo, el foi un dos primeiros en denunciar o contido totalitario das concepcións xerais e o primeiro en nomear a espíritos intelixentes como Merleau-Ponty.

Txillardegi é escritor, e escribiu tanto. Lémbrese a Elsa Scheelen, a absoluta do amor, o seu home Pierre, entregado ao servizo do pobo, e a tráxica existencia de ambos... Menciónoo porque se escribiu en Bélxica, cando a vida nos deu a oportunidade de coñecela a ela e á súa familia, así como a tirría de euskaldunizarla seriamente.

Abrigo, unha palabra para referirse aos seus últimos compromisos políticos. Antes de Lizarra-Garazi foi capaz de reivindicar a necesidade de cambiar de modelo e despois foi capaz de acompañar o cambio de modelo, sempre dentro dunha ampla esquerda abertzale, no medio dunha situación tráxica e capaz de asumir compromisos mantendo a lema da súa vida: dignidade e rebelión.

Moitas grazas, José Luís.