“Si os meus pais separáronse no momento en que decidiron divorciarse e puidesen vivir en casas diferentes, a miña relación co meu pai sería moito mellor, seguro”, afirma a filla hernaniarra de 21 anos que non quere dar o seu nome. A pesar da separación dos seus pais, o tres viven xuntos na mesma casa, desde hai dous anos. Desde que a crise axitou o mundo, varias familias atópanse nunha situación similar: non poden vender a súa casa, non poden iniciar unha nova hipoteca e ata que alguén compra un piso, coa esperanza de que o logren a curto prazo, deciden manter a convivencia no mesmo refuxio, a falta doutra solución.

Yolanda Gumbao é asistente social de AGIPASE, a asociación de nais e pais separadas de Gipuzkoa, e sublíñanos que vivir na mesma casa non é a solución axeitada: “Si unha parella decide separarse, a partir dese momento a casa pode converterse nun espazo de violencia. Por iso, o mellor é separarnos canto antes”. O hernaniarra de 21 anos vive unha situación incómoda cada día desde hai dous anos, cando chega a casa e mentres o seu pai atópase nun lugar a súa nai permanece no outro. Non levan a vida dunha familia e só falan o imprescindible. Sinala que é insosteible e que estudar fóra de casa permítelle afastarse desta realidade: “É duro vivir así, porque ves que os teus pais non se miran uns a outros e, ademais, por desgraza ti tamén formas parte das súas discusións, porque un diche unha cousa e o outro a outra. Eu afasteime moito do meu pai, tivemos moitas discusións polas cousas do día a día e a nosa relación empeorou moito”.

No contexto da crise económica, é difícil comprar ou alugar outro piso e a miúdo un dos membros da parella vaise a vivir a casa dos seus familiares ou amigos. A asociación AGIPASE puxo en marcha hai poucos anos pisos para pais separados, pero non hai sitio para moitas persoas e, por tanto, non foi unha solución tan boa. Segundo a asistente social Gumbao, no divorcio os homes son, polo menos si teñen fillos, os máis prexudicados economicamente. No 90% dos casos, a muller é a que queda cos nenos e o neno e a súa coidadora permanecen no domicilio familiar. O home vese obrigado a abandonar a vivenda, a pagar a hipoteca doutra vivenda e a seguir ao cargo da vivenda familiar en parte, xa que é un dos titulares da mesma. Ademais, obrígalle a abonar a pensión ata que o fillo cumpra 18 anos ou termine os estudos. “Eu teño máis de 18 anos, pero mentres non termine os estudos o meu pai terá que pagarme a pensión, porque así o di a lei, e acordará coa miña nai o que teña que pagar. As contas económicas convértense no problema principal dos divorcios e son o centro de moitos debates”, insistiu a hernaniarra.

Como se dixo, en case todos os casos a nai asume a custodia do seu fillo, pero cada vez máis parellas separadas empezaron a acordar que o neno comparta o seu coidado. Así, ambos teñen os mesmos dereitos na educación do neno e ambos teñen a posibilidade de permanecer moito tempo con el. En ocasións, impulsados principalmente pola crise, o neno queda sempre na súa vivenda habitual e son os pais os que se turnan para vivir nesa casa, por exemplo, dúas veces por semana. Con todo, os expertos cren que é prexudicial para a parella que acaba de separarse, xa que pode provocar máis debates. Á fin e ao cabo, si a relación non era a axeitada antes de que se decidise divorciarse, a casa a miúdo pode ser fonte de máis discusións.

Dous procesos

A taxa de divorcio mantívose nos últimos anos. Con todo, un avogado da asociación explicou que a situación económica ten consecuencias no proceso de separación. Existen dous tipos de divorcios: o pactado e o non consensuado. En caso de conformidade, a parella contrata a un avogado e procurador e acordan a vida ou as obrigacións futuras, é dicir, establecen un convenio con ou sen liquidación de bens gananciais. Unha vez completado, preséntase ao xuíz a solicitude de divorcio co convenio que explica acordar, sen necesidade de xuízo. No caso de que haxa nenos implicados na petición ante o xuíz, o ministerio fiscal analiza o caso, pero non se trata dun trámite longo, senón dun mes para obter o divorcio. Á fin e ao cabo, é a propia parella a que determina a estrutura da súa vida futura; eles son quen deciden canto tempo terá o pai e a nai para ver ao neno, canto tempo terá a pensión, quen quedará a casa…

Nos divorcios sen acordo participan un avogado e un procurador. Unha das parellas presenta a solicitude de divorcio, cun documento no que explica o que ela pide, e a outra responde negativamente a esa páxina. Por tanto, o seguinte paso adoita ser acudir ao xuízo. Como adoita ser de longa duración, noutro xuízo regúlase a obrigatoriedade de cumprir durante a celebración do xuízo de divorcio. A decisión final a toma o Xuíz en favor dunha das partes ou por resolución intermedia. O avogado de AGIPASE admite que o divorcio é un acto traumático en si mesmo, porque termina o que vostede pensa que será para sempre, pero o desacordo é moito máis doloroso, porque o proceso é máis duro e o xuízo é moi esgotador. A asociación ofrece apoio psicolóxico para facer fronte aos enfados e frustracións que xera a propia separación, as necesidades económicas, etc. Mesmo no caso de que existan indicios de malos tratos, as institucións implicadas e as terapias psicolóxicas toman inmediatamente as medidas necesarias.

A pesar diso, os membros da asociación cren que o número de divorcios pactados nos últimos anos aumentou e que a crise económica pode influír. Á fin e ao cabo, nos divorcios non acordados hai que pagar o dobre e é un camiño que vai moito tempo. Ademais, nas negociacións acordadas, está a producirse un fenómeno que non ocorría antes: hai quen reclama que, nun tempo de divorcio, modifíquese o número de pensións que ten que pasar á ex parella que se encarga do coidado do neno. Para iso, haberá que demostrar ante o xuíz que sufriu unha redución salarial ou de ingresos e que sente angustiado economicamente. No caso de que o xuíz así o ratifique, adaptará a pensión á nova situación económica na que se atopa actualmente.

Doutra banda, e aínda que pareza estraño, o avogado de AGIPASE subliñou que a consecuencia da crise intensificáronse as fraudes e realízanse os chamados divorcios falsos: “Moitas veces, como avogado de oficio tócache traballar cunha parella, e desde o primeiro momento dásche conta de que o seu obxectivo non é realmente a separación, senón conseguir papeis de divorcio, para poder obter subvencións das institucións, pero logo van seguir vivindo xuntos”. En concreto, segundo o avogado, a fraude foi aceptado posteriormente por varias parellas, entre as que se atopa Josu Urrutia. Pola separación do pai ou da nai e o coidado do fillo, recíbese a axuda das institucións.

Custos de tramitación

Entre os servizos que ofrece, AGIPASE ofrece asesoramento fiscal e servizo xurídico. “Aquí vén moita xente, uns a buscar consellos para manter a parella e ter unha boa relación de parella, e outros a tramitar o divorcio”, dinos Yolanda Gumbao. Tramitar os divorcios desde as asociacións é moito máis barato que facelo pola súa conta. A contratación dun avogado para o divorcio custa ao redor de 3.000 euros, pero os avogados da asociación cobran menos de 1.500 euros ao ano. Segundo a asistente social, en moitas ocasións páganse prezos desorbitados pola tramitación dos divorcios, xa que a xente está disposta a pagar calquera prezo por ignorancia e desesperación. “Díxome que unha vez un home pagou 18.000 euros. Antes de chegar a este punto, o mellor é preguntar canto pide o avogado por hora e facer unha comparación de prezos, é dicir, comparar os prezos de varios avogados e decidir despois. A impaciencia fai que as decisións se tomen rapidamente, e iso non é bo”. De media, a sociedade guipuscoana encárgase do divorcio dunha quincena de familias á semana, é dicir, cada ano pasan por ela unhas 600 familias e a maioría das veces teñen que realizar trámites de divorcio.

Unha muller donostiarra recentemente separada aos 54 anos dinos que foi un proceso duro e económico: “O meu ex parella e eu decidimos separarnos hai uns meses. Recibimos un avogado para realizar os trámites, e cada un de nós terá que pagar ao redor de 1.000 euros ao noso avogado”. Ademais, custoulles moito vender a casa e ao final tiveron que baixar moitísimo o prezo. O 70% da vivenda que tiñan en común era de muller, polo que puido comprar unha nova vivenda co diñeiro recadado. O seu ex marido, pola súa banda, pediu diñeiro aos seus familiares para poder iniciar unha nova hipoteca. O pai deberá abonar a pensión á filla que ten en común ata que cumpra 25 anos, pero ao non chegar a un acordo sobre o diñeiro que debe achegar, decidiron acudir ao xuíz, que encarecerá o proceso.

A decisión do divorcio é difícil, non hai dúbida, pero aínda é máis dramática para a xente que se atopa nunha situación económica difícil. Non hai unha solución fácil, é difícil seguir vivindo na mesma casa, chamar á porta da familia ou dos amigos, asumir a responsabilidade de dúas hipotecas… e empezar unha nova vida. Segundo os expertos, o número de divorcios manterase nos próximos anos e, si é así, a conclusión é clara: en tempos de crises, as dificultades económicas farán aínda máis dolorosa a separación.