“Estiven dous anos en Carabanchel, Alcalá e Herrera. Despois da dispersión de 1987 leváronme a Castelló, até maio do ano pasado. Estabamos uns 12 presos, sempre separados, 2-3 persoas en cada módulo. Conservei sentimentos bos e moi amargos: compañeirismo e solidariedade, pero tamén moita represión e malos momentos –sobre todo despois das treguas de Alxeria, Estella-Garazi e Loiola–. Estabamos sós na cela durante 20 horas ao día –e hoxe sono–. Pola mañá descendiamos dos módulos ao patio, faciamos un pouco de deporte, falabamos entre amigos e –entre comidas– volvían á cela: liamos e cada un vivía os seus soños. En 1996 coñecín á miña actual compañeira. O preso de eta Santi Díaz Uriarte, que exercía entón a tutela da Audiencia Nacional, exercía a mesma pena. Santi estudou pedagoxía. Desgraciadamente, excarcerouna e levoulla o cancro. Ser parella axudoume moito. Tamén tiven unha acollida conmovedora. É indicible a alegría e o nerviosismo que che xera. Moita xente congregouse na rúa, xente diversa, politicamente non todos coinciden contigo, pero é moi grande sentir que tamén eles recibíronche.

Estás na rúa, pero non é fácil, todo é novo, non te atopas. Os primeiros meses tes a cabeza no cárcere. No cárcere fixeches “todo”: durmir á mesma hora, comer á mesma hora... Fóra é un caos: hoxe á unha comes ou ceas, mañá á outra, todo faise ás carreiras, todos van rápido. Sentes estraño. O impacto da tecnoloxía é enorme: móbiles, Internet... Sorprendéronme moitas cousas. A primeira vez que collín o billete non o fixen. O propio Oiartzun era antes máis intenso, agora é máis frío. En comparación con fai 25 anos, a xente ten outras prioridades. A sociedade cambiou, tanto para ben como para mal. O día a día baixou moito, a vida é máis triste. O caos foi o gran protagonista, a velocidade dos coches e das vías. Despois de 25 anos pasei o Nadal en casa, e sobre todo, estar cos meus pais é bonito. Pero tes a cabeza dentro.

Cando me encarceraron, aos 19 anos, estaba en albanelaría. Estudei formación profesional. Entón era unha época de crise, e ségueo sendo agora. Desde dentro sentimos que este “próspero” período anterior foi terrible: grandes coches e casas... A xente ten máis dunha. A xente comportouse como un gentilhombre. A situación actual non é boa, pero creo que é boa para darse conta de que non somos ricos. Teño 44 anos. Para un ex convicto o mundo laboral é aínda máis difícil, non hai traballo e os mozos están moi preparados. Hai unha gran precariedade. Os nosos amigos están ao noso lado e grazas. Os que saímos do cárcere formamos un grupo para axudar aos ex presos. Para orientar os estudos, para buscar emprego... Hai solidariedade, pero non todos temos a mesma solidariedade. Eu recibín moita axuda dos meus irmáns e da miña noiva, tamén dos meus amigos de Oiartzun. O día 2 deste mes comezarei a traballar no sector forestal.

Vivimos diferentes procesos e cada un tivo as súas peculiaridades. Nese sentido, creo que o camiño que nos trouxo aquí rompeuse moi ben. É verdade que, polo camiño, a esquerda abertzale quedouse moi limitada, pero a día de hoxe estase abrindo camiño, e iso é necesario. Deste xeito, chegou máis xente ao proceso actual. O futuro non é fácil, pero si esperanzador. Haberá puntos de vista diferentes para avanzar, pero as cousas están claras, non hai volta atrás no camiño percorrido, imos adiante.

Estou moi ilusionado co momento político que vivimos. Hai forza. Tamén hai unha necesidade por parte da xente para levar a cabo este proceso. O EPPK acaba de presentar un comunicado no que afirma que está disposto a seguir o camiño mencionado. A día de hoxe, a situación penal non cambiou, con todo, os presos atópanse como nos procesos anteriores. As situacións nos cárceres non cambiaron, como eu sei. Pero a ilusión é enorme, porque no medio prazo as cousas poden cambiar. Tamén no estranxeiro e nos pobos. Como di o cartel da manifestación de Bilbao: Será colosal. Haberá moita xente, máis que un grupo de xente que se moveu nos últimos anos. Nese sentido, animo á xente a que vaia a Bilbao. Para lembrar aos presos e fuxidos, porque os necesitamos en Euskal Herria e en casa”.