A escasa influencia de ETA na política catalá actual –que é, sobre todo, un axente distorsionador externo para os partidos políticos con representación parlamentaria– contrasta coa influencia que tivo no independentismo en todas as forzas antifranquistas nunha época, que foi referente durante a ditadura. O atentado de Hipercor de 1987 supuxo, segundo todos os analistas, un punto de inflexión, xa que, por unha banda, a magnitude do atentado e, por outra, antes do atentado, Herri Batasuna (HB) conseguiu máis de 39.000 votos no Principado (máis do 10% dos votos obtidos por HB) nas eleccións europeas.

Na década de 1970 a sopa de letras dos independentistas vascos era longa e complexa. Isto, en palabras do politólogo Roger Buch, “separou as relacións dos partidos independentistas cataláns durante a transición cos movementos vascos a favor da independencia e mesturou aos militantes”. Buch explica que “na transición, o Partit Socialista d’Alliberament Nacional (PSAN) asinou varias declaracións conxuntas, xunto con Union do Pobo Galego (UPG) e ETA”. Pero a partir de 1974, só sería o PSAN-Provisional, que se dividiu nese ano e en 1979 converteuse en Independentistes dels Països Catalans, IPC, e as declaracións realizadas en colaboración con UPG e ETA foron esporádicas. Segundo Buch, naquela época o PSAN-Provisional tamén achegou apoio loxístico á institución vasca, especialmente no estado de excepción que se estableceu no País Vasco en 1975.

Terra Lliure, fundada en 1978, tamén tivo relación con ETA nos seus primeiros anos de vida. Un dos seus fundadores, Frederic Bentanachs, explicou en máis dunha ocasión, ao comezo, que varios militantes de Terra Lliure –cinco, segundo outras fontes– foron formados por militantes de ETA e en 1979 ETA pediulles no seu nome, en Cataluña, que cometesen tres atentados a cambio dos seus ensinos. Producíronse atentados e, segundo Bentanachs, “aí terminou a relación”.

Ademais, houbo un único caso de colaboración con ETA(PM). En 1980, tres militantes do PSAN participaron no frustrado ataque contra o cuartel militar de Berga. En consecuencia, por apoiar aos autores do ataque, foron detidos unha trintena de militantes de Bages, moitos deles militantes do PSAN que apoiaban o movemento Nacionalistes d’Esquerra. En 1991 o grupo presidido por Pere Bascomte abandonou as armas, mentres que en 1992 foron detidos máis de 50 militantes na chamada Operación Garzón, o que supuxo o fin das accións de Terra Lliure.

Un dos membros de Terra Lliure, Carles Castellanos, é o responsable da sección Reviure els dies. Records d’un temps silenciat (Reavivar días. Recordos dunha época silenciada), segundo relatou na autobiografía, a súa fascinación foise repentinamente porque cando lle detiveron pediulle axuda a ETA e non deulla ETA. “O que dixo Casteláns –di Buch- é que os vascos non actuaron de forma solidaria, esqueceuse ou, polo menos, non se tivo en conta e, poucos anos despois, ETA volveu cativar ás novas xeracións de independentistas”.

Despois de Hipercor

Segundo Roger Buch, o atentado de Hipercor supuxo un punto de inflexión na fascinación que ETA xeraba no ámbito independentista. Uns días antes, nas primeiras eleccións europeas, conseguira en Cataluña máis de 39.000 votos, pero a partir dese momento só achegaríase á metade desa cifra de votos.

Buch destaca que desde o principio “a HB só presentouse como HB nas eleccións e non quixo pactar cos partidos cataláns, aínda que algúns deles, como o MDT, apoiáronlle plenamente”. Moviment de Defensa da Terra (MDT) xurdiu da unión entre o PSAN e o IPC entre os anos 1984 e 1985. Tras o atentado de Hipercor, os debates internos sobre a conveniencia de dar un apoio explícito a HB apagaron os efectos da ilusión vasca do independentismo catalán. Os Independentistas non eran para os partidos cataláns, e ETA era unha anomalía incómoda mesmo antes do atentado de Hipercor.

A partir de aí, no camiño dos partidos independentistas, os efectos imprevisibles da acción de ETA na política interior serían cada vez máis inevitables as distorsiones dos cárceres. Esta distorsión foi máis palpable cando no ano 2000 foi asasinado o ex ministro socialista Ernest Lluch. Lluch mantiña contacto permanente cos socialistas vascos, especialmente co alcalde de Donostia-San Sebastián, Odón Elorza, e consideraba o diálogo como imprescindible para que ETA depuxese as armas. Ese mesmo ano, reuniuse co líder de Batasuna, Josep Lluis Carod-Rovira, e co dirixente de Batasuna Arnaldo.

En plena efervescencia do chamado bloque constitucionalista e mentres se estaba preparando a lei de partidos, a reunión celebrouse en silencio, pero finalmente apareceu no xornal ABC, explicándoo en detalle: "Os líderes de ERC tentaron pactar con ETA o fin dos atentados de Cataluña para mellorar a imaxe do independentismo catalán. [...] Carod-Rovira mostra a Otegi a súa preocupación polos atentados perpetrados en Cataluña no ano 2000, principalmente polo asasinato do catedrático e exministro socialista Ernest Lluch. Segundo o dirixente republicano, estes atentados prexudicaron gravemente a imaxe que a opinión pública catalá tiña do nacionalismo vasco, e, de maneira indirecta, do independentismo catalán. Carod quería que Otegi mediase para falar directamente con ETA e pedir un cesamento do fogo”.

Carod-Rovira negou solicitar un cesamento do fogo parcial para Cataluña, pero recoñeceu que criticara o asasinato de Ernest Lluch: “É lóxico dicirlle a Arnaldo Otegi que condenaba a actividade de ETA en Cataluña”. Por tanto, o independentismo consideraba que ETA era prexudicial para os seus intereses ou, polo menos, distorsionaba. O último capítulo dos diálogos e a condena dos actos de ETA foi a famosa reunión que Carod-Rovira mantivo en 2004 con varios etarras en Perpignan. Xa formaba parte do tripartito –era conselleiro xeral-, e nese momento era presidente en funcións da Generalitat. Recentemente, no diario Punt Avui, Carod-Rovira explicou os pormenores da reunión na que se atopa actualmente. Ao seu xuízo, non se tratou dun cesamento do fogo limitado a Cataluña, senón de que ETA traballase por vías exclusivamente políticas.

Finalmente, esta reunión tamén se deu a coñecer e Carod-Rovira tivo que dimitir. En febreiro de 2004, ETA declarou un cesamento do fogo na comunidade autónoma catalá.

* Alex Milian é xornalista dO Temps.