Negro. Do mesmo xeito que noutros lugares de Euskal Herria, a situación do eúscaro no Duranguesado era negra na década de 1970. Así o lembran os esposos Kristina Mardaras e Xusto Alberdi. Mardaras e Alberdi participaron na primeira bertso eskola de Durango creada en 1980. Un dos obxectivos da Bertso Eskola era recuperar os bertsos perdidos: “No que respecta á idade, había unha gran brecha entre o público e os bertsolaris; nós, mentres cantabamos, tamén queriamos recuperar as prazas”.

Na ikastola Kurutziaga de Durango uníase a escola de bertsolaris de adultos, e nela acudíanse xente de Eibar, Zornotza, Dima... pero sobre todo de Garai, Berriz, Abadiño, Iurreta e Durango. Comezaron a organizar actuacións de bertsolarismo en festas de barrios e pobos. Entre tanto, en 1986, con motivo das Festas Vascas de Durango, no pórtico de Andra Mari puñan un escenario de bertsos: “No momento en que saían dunha misa colliamos o micrófono, e os que se achegaban á próxima misa quedaban alí e os que saían. Tratábase de que Durango fose afeccionado ao bertsolarismo e que o eúscaro saíse á rúa”.

IGOR Elortza lembra aos programas de Andra Mari: “Escoitaba coa boca aberta”. Ademais dos de aquí, convidábase á xente doutras escolas de bertsolaris. Xusto Alberdi lembrou que ao final da escola de bertsolaris de adultos a morte de cinco compañeiros tivo unha gran influencia: “Mentres estabamos en marcha morreron Anxo Usaola Kapela, Joseba Zabala, Jose Ignazio Mazaga Txasio, Ibon Ertzilla Fiño e Santi Belar Begi despois”. Grazas á xente da escola e aos que viñeron máis tarde, a situación cambiou moito: Despois de 30 anos de traballo, no Duranguesado recuperáronse as prazas duns 30 barrios, segundo Alberdi.

Os primeiros pasos da segunda xeración

Begi e Jon Lopategi foron os primeiros alumnos da xeración de Igor Elortza e Unai Iturriaga na bertso eskola, na mesma ikastola Kurutziaga, con 12-13. Era o conservador da ikastola Begi, e con el, os nenos e nenas fóronse da bertso eskola a varias sesións dos barrios para escoitar os bertsos e despois cantar. Unai Iturriaga lembra a súa primeira actuación; estivo nas festas de Izurtza, preparando todos os bertsos dunha maneira moito máis rápida. “Así estiveron os problemas; tirar a metade dun verso e a outra metade, deixar algún sen terminar...”.

En Iurreta, Kristina Mardaras ensinou bertsos cos mozos da escola, entre os que se atopaba Eneko Abasolo Abarkas, actualmente profesor da escola de bertsolaris. Mardaras lembra que a escola de bertsolaris era case un grupo de tempo libre: “Dabamos clases de sexología, falabamos de política... E ás veces a hora íase sen cantar un só verso”. Unai Iturriaga subliñou que a Bertso Eskola ten a súa influencia no ámbito da cultura vasca: “Recordo que cando chegou a hora de falar en castelán na miña mocidade, tiña contradicións polo bertsolarismo. Cando iamos de escola en escola o tema de cantar era a miúdo o mesmo euskera, e si naquela sociedade divertíame en eúscaro, para que tiña que facelo en castelán?”.

Nova escola de bertsos

Tras estar un intre sen clase de bertsos, o ano pasado púxose en marcha de novo. Abarkas e Erika Lagoma son os responsables da película, na que participan ao redor dunha ducia de alumnos. En sexto a clase Kurutziaga estivo con Juanjo Respagita, e a algúns lles gustou. En vésperas de Santa Águeda, os alumnos Eneko e Peru pedíronlle a Abad que puxese uns versos na radio do coche. Foi entón cando empezaron a falar da bertso eskola, e así, algúns amigos animáronse e crearon unha cuadrilla. Até agora traballaron as rimas e recentemente empezaron a improvisar por puntos.

Cantaron dúas veces en público, durante as festas de San Miguel de Iurreta, para realizar as presentacións dos bertsolaris. Din que está nervioso. “Así empeza!”, dixo Mardaras; “e si queres ir á praza?”, “si... pero se o fas mal...”. IGOR Elortza di que iso é un risco que hai que asumir: “Para facer bos versos hai que tirar unha chea de malas”. Mardaras ten en mente o que o propio Igor fixo con 15 anos na final de Bizkaia: "Parouse e logo volveu empezar, foi un aplauso! O público valora o esforzo”.

Semente para o futuro

En palabras de Unai Iturriaga, “si non hai bertso eskola, non haberá bertsolaris”. Comenta o que antes sucedía en Gipuzkoa: “Antes non traballaban o bertso na escola, e durante moito tempo houbo un oco. A xente sabía cantar bertsos, en casa, no barrio, porque había afección, pero estaban pola súa conta”. Iturriaga subliñou que as bertso eskolas aseguran a continuidade do bertsolarismo; “ademais de crear bertsolaris, saen das bertso eskolas os bertsolaris, os gaiteiros, os organizadores das actuacións...”.

Mardaras destacou que o público das actuacións de bertsolarismo viuse rexuvenecido pola necesidade dos últimos anos: “Antes os bertsolaris eran máis vellos, e o público tamén. A medida que os bertsolaris rexuvenecéronse, o público fíxoo”. Lembra aos programas de Iurreta: “Escoitaban catro gatos, catro gatos principais e dous nenos. Agora emociónome ao ver ao público que adoita estar presente en calquera sesión de bertsos”.