En canto á esixencia das armas de ETA, están a dicirnos desde aquí e desde alí que necesitamos un único relato para que a paz sexa real e duradeira. E eu, que son fillo dun deses, non quero que os meus sucesores sexan educados baixo unha criatura semellante. De feito, na nosa infancia nas chamadas escolas nacionais, tiñamos o almorzo diario “a cubrirse, firmes ar, viva España, alzade os brazos fillos do pobo español…”. Recordo con viveza o ano da morte do papa Pío XII, sendo o meu primeiro xornal decente, o bispo Jaime Font de Andreu e o vigairo José Cruz Sudupe Larrañaga, que cantou a misa na catedral do Bo Pastor de San Sebastián. Para entón xa perdera a lingua de casa, o eúscaro, non quería ser “cashero” e o castelán modernizábame. Tiñamos ao noso ao redor aos vascos, que se vían obrigados a soportar as burlas que denunciaban os seus acentos en castelán. A min tamén me consideraba un defensor burlador, a instancias do mundo da época. Empezando polas escolas, o noso mundo era un campamento falanxista español, mesmo no deporte, porque a Falanxe mandaba e fóra del non había nada. Abandonado o eúscaro, obrigábame especialmente aos meus pais e avós a falar en castelán, mentres me dicían: “Hoxe ou mañá te darás conta…”. Tiven noticias de ETA en 1965, cando foron arrestados nunha cuadrilla castellanoparlante como eu. Foi un golpe tremendo. Comisaría e Mazás. Tortura. Todo cambiou no noso mundo, que foi un campamento. Para entón xa eramos aprendices do taller, empezabamos a reunirnos para coñecer os nosos dereitos e gañar. A aprendizaxe do eúscaro foi o que máis se fixo na miña vida. Montamos a primeira escola nocturna no barrio, empezamos a recoller información sobre a guerra do trinta e seis, quería ser un “caseiro”. O mozo que falaba euskera era, en si mesmo, de gran valor entre nós. Empezamos a construír o noso mundo, rexeitando os estudos técnicos nocturnos, o deporte e a música. Deixaramos a autoestrada do campamento e buscabamos camiños alternativos, fóra do campamento todo era alternativo. Coñecín a outros cristiáns que non estaban de acordo coa Igrexa e que, como nós, querían cambiar o mundo de raíz. Atopámonos co marxismo e estivemos varios meses estudando nas escolas sociais. Coñecín aos primeiros militantes liberados e funme con eles. Segundo din, despois de anos, temos que chegar a un único relato, coma se o noso e o dos outros fosen complementarios. Quixemos ser máis honestos, máis solidarios, máis progresistas e niso estivemos os nosos anos. Polo menos conseguimos ser euskaldunes e vivimos nunha contorna euskaldun, aínda que non o temos fácil. E si fixámonos no relato, non farei o papel de pai, non serei mudado e empaparei a paisaxe do noso, crendo que lles servirá para ser felices, sabendo que a procura e o simple intento doutro mundo fainos máis felices.