Pierre Ducass plantou hai séculos e cuarto as secuoyas e as plantitas de Aiete. Quería facer un xardín paisajista, plaxio da contorna, sen violar a natureza. Este tipo de xardíns tivo éxito durante a revolución francesa, xa que era unha forma de liberarse da orde absolutista e dos xardíns simétricos. A Declaración de San Sebastián do 17 de outubro de 2011 parece apuntar ao espírito do xardín de Ducasse: é evidente que estamos ante unha época sen violencia. En Aiete, recoñecidos líderes internacionais chamaron aos actores que perpetúan o conflito que vivimos en Euskal Herria a abandonar definitivamente os parterres do absolutismo e a romper o chirriante senda da paz e o diálogo.

O pasado 11 de outubro presentouse a Conferencia Internacional para promover a resolución do conflito no País Vasco. Na presentación estiveron, entre outros, o coordinador de Lokarri, Paul Ríos, o membro do Grupo Internacional de Contacto (GIC), Pierre Hazan e a xefa de gabinete de Tony Blair, Jonathan Powell. Powell, moi comprometido coas negociacións de Xenebra de 2007, mantívose en silencio até o 11 de outubro: "Chegou o momento de pór fin ao último conflito armado en Europa", declarou nun acto no Palacio Europa. As palabras de POWELL e a posible presenza de Tony Blair acenderon todas as alarmas e serviron para tomar tamaño á conferencia. Os partidos abertzales, os sindicatos e o resto de axentes confirmaron de inmediato que estarían presentes na concentración de Aiete.

En cambio, a actitude hostil do Goberno de España, o PSOE e o pp ante a conferencia non deixaba moita marxe para a esperanza. O ministro Ramón Jáuregui asegurou que o Goberno español "non tiña ningún vínculo" coa conferencia. O lehendakari, Patxi López, tamén anunciou que non asistirá á Casa da Paz nunha viaxe que lle levará a Estados Unidos. Así, o diario O País puxo en maiúsculas que a conferencia estaba “condenada ao fracaso”. Ademais, aproveitando a “festa nacional” do 12 de outubro, os medios de comunicación españois acolleron con desprezo o acto do luns, no que apenas lle deron liñas.

Pero o xoves, 13 de outubro, a noticia saltou de novo aos medios de comunicación: O PSE, pola súa banda, anunciou que enviaría unha delegación para que se celebre a reunión. A ciaboga socialista volveu facer ver que a conferencia de Aiete ía chegar nun lume lento. Con todo, dous días despois Paul Ríos e Silvia Casal (HNT) anunciaron a que políticos internacionais acudirían o 17 de outubro en Donostia-San Sebastián: O ex secretario da ONU Kofi Annan, o ex primeiro ministro irlandés Bertie Ahern, o presidente do Sinn Féin Gerry Adams, o ex primeiro ministro noruegués Gro Harlem Brudtland, o ex ministro de Interior francés Pierre Joxe e o propio Jonathan Powell. Tony Blair estaba previsto, pero debido a cuestións de axenda, os organizadores explicaron que ao final Powell substituiríalle.

Expectación en Aiete

Ás 13:00 horas do 17 de outubro, os coches oficiais dos líderes internacionais xa estaban ás portas do Xardín de Aiete. Os organizadores fixéronos pasar por un a un, mantendo un estrito protocolo de actuación. Nun principio, o traballo de anfitrión estaba reservado ao lehendakari, Patxi López, pero como non estaba o alcalde de Donostia-San Sebastián, Juan Karlos Izagirre, e o deputado xeral de Gipuzkoa, Martin Garitano, foron os encargados de dar a benvida aos invitados. Gran expectación ante a porta do palacio. Había máis de 200 xornalistas inscritos e unhas 50 cámaras, segundo as charlas de cigarros. Os fotógrafos foron obrigados a pasar polo interior do palacio, inaccesibles, e había un gran desasosego o día en que se notaba a presenza do histórico.

Había moita especulación sobre a saída da conferencia. O contexto tamén contribuía a iso. Xa se anunciou que a conferencia ía facer un chamamento a ETA para que depuxese as armas en Euskadi. Andoni Ortuzar do PNV foi un dos primeiros en abordar esta liña: “Despois da conferencia ETA terá que dicir algo redondo”, anunciou uns días antes. Doutra banda, esa mesma semana a esquerda abertzale celebrou unha asemblea nacional na que organizou asembleas populares en numerosos pobos co nome de Zutik Euskal Herria. Nestas reunións tamén se tratou dos compromisos adquiridos por ambas as partes do conflito e constatouse que na conferencia indicaríanse “cinco puntos”. No día da conferencia, o diario The Guardian publicou un artigo no que aseguraba que ETA anunciaría o seu final "esta mesma semana". Pero, no medio desta salsa de ciculos, os organizadores gardaban baixo chave as conclusións da conferencia e o borrador da declaración final.

Unha vez que os xornalistas se dispersaron aos bares da zona, no interior do palacio, na sala “blindada” dun costado –coas portas de xanelas pechas–, comezaron a conferencia. Na mesa principal, seis personalidades internacionais, e ante ela representantes de todos os axentes políticos, sindicais e sociais. Cada un deles dispuña de menos de tres minutos para o seu pequeno discurso, no que podían expor os seus argumentos, as súas ideas e os seus puntos de vista. Tamén neste caso o protocolo mantívose moi rigoroso: “Quizais o único que pasou o límite de tempo para falar foi Jesús Egiguren”, sinalaba un representante interno ao final do acto. Ao parecer, Egiguren seguiu o discurso oficial do PSOE, pero matizou a tese de “vencidos e vencedores”: "A democracia é a gañadora e a que perde a violencia", dixo o lehendakari do PSE.

Carreiros de xardín

Pola tarde, a medida que se baleiraban as mesas de bares e restaurantes, o universo natural de Ducasse foise enchendo de novo. A calma do café estaba no seu apoxeo, os raios do sol eran cálidos, o vento mariño sopraba suave. Comentario favorito de todos: “Co tempo tamén!”. Con todo, cara ás 16:00 da tarde, a harmonía deu paso a unha certa confusión. Algúns fotógrafos saíron correndo cara á entrada. A asociación de vítimas Covite xa anunciara a súa intención de acudir á Casa da Paz para presentar o seu decálogo, non para a impunidade. Rubén Múgica, fillo de Fernando Múgica Herzog, expresou: “No Palacio de Aiete está a levarse a cabo o maior ataque contra a democracia española desde a Transición”.

Antes do cinco da tarde, a parte traseira do palacio estaba abarrotada de xornalistas. Dispositivos de tradución a man, smartphones bailando e obxectivos en busca do mellor encoadre. Rumor: a conferencia atrasábase e as conclusións leríanse ás 17:30. Os organizadores que estaban fóra non sabían nada, só que “quizais se atrasase un pouco”. A iso do cinco da tarde, na xanela da porta do palacio, ven varias caras e móvense as cortinas. Xa veñen. GARITANO é o primeiro, seguido de Izagirre e o resto de representantes. Seis líderes internacionais baixaron as escaleiras con paso tranquilo e mirando aos fotógrafos, que non fallaron. Toma a palabra Bertie Ahern: “Hoxe viñemos a Euskal Herria porque pensamos que chegou o momento de superar definitivamente a última confrontación armada en Europa e que é posible”, e seguiu falando de boa fe, de valentía, de xefe de Estado, de diálogo e de paz duradeira. Ao final leu o cinco puntos da declaración (ver cadro adxunto). No fondo, piden a ETA e aos gobernos español e francés que tomen a senda da paz e o diálogo, unha senda travagante, pero sensata, sen violencia.