O conflito que vive o País Vasco foi obxecto de numerosos intentos de solución nos últimos 30 anos. O lehendakari Garaikoetxea constituíu a principios dos anos 80 a mesa de partidos, as negociacións de Alxer, as conferencias de paz organizadas por Elkarri ou a Mesa de Egino, os esforzos de Lizarra-Garazi e Loiola... Nalgúns deles, especialmente en Loiola, tocouse coas mans a posibilidade dunha solución, pero finalmente a paz deslizouse entre os dedos dando paso ao conflito xeado.

Pero esta vez si, o luns respirouse isto en San Sebastián, abriuse unha porta importante á resolución definitiva do conflito na Casa da Paz de Aiete. E que é o que sucedeu alí? O presidente Kofi Annan afirmou que a Conferencia Internacional, a pesar de non ser a súa, apoiou a declaración dunha representación internacional de gran calado. A declaración dos axentes internacionais conta con cinco puntos e tres mensaxes principais.

O máis importante e o máis reputado estaba anunciado, pero non por iso perdeu importancia: Pídese a ETA o cesamento definitivo da súa actividade armada. Ao mesmo tempo, faise un chamamento aos gobernos de España e Francia para que, en caso de cesamento da actividade de ETA, abra un diálogo "técnico" coa organización armada. E a terceira chamada máis significativa está dirixida ás partes para que formen a mesa de partidos e canalicen nela os temas que están no centro do conflito.

O contexto sempre é importante para entender este tipo de acontecementos e esta Conferencia tamén ten o seu. Unha interpretación do contexto é que, desde que a esquerda abertzale aproba Zutik Euskal Herria, isto marca un punto de inflexión na súa actuación histórica e con iso tamén na normalización política da sociedade vasca. Desde entón, a esquerda abertzale ha dado pasos moi significativos, aos que se foron sumando paulatinamente os axentes do Acordo de Gernika e, o máis importante nesta fase, desde unha perspectiva unilateral.

Ao mesmo tempo, ponse en marcha unha enxeñaría internacional experta en resolución de conflitos, que probablemente non parou desde 2006, internacionalizando o tema e canalizando os labores de mediación entre opositores. Neses labores de mediación chégase aos compromisos estreitos co Goberno do PSOE, que basicamente se poden resumir en: Se ETA pon fin de maneira definitiva, o Goberno español vai empezar a facer movementos ao redor dos presos, sempre dentro das posibilidades legais. E todos sabemos que no mundo dos cárceres, que tanto se estreitou, a lei permíteo moito.

Pero mentres todo iso ocorre, a crise económica golpea con forza ao Goberno español e a conxuntura económica e política obrígalle a adiantar as eleccións ao presidente do Goberno, José Luís Rodríguez Zapatero. A partir de aí, non se trata de imaxinar que a partir do 20 de novembro o pp gobernará na Moncloa e que Mariano Rajoy deberá liderar o proceso de paz.

Neste contexto vén a reunión. Por tanto, chegou o momento de pór en escena o final de ETA e a Conferencia de Aiete ofrécelle unha gran oportunidade para iso. Chegou o momento de dar un novo impulso ao diálogo político entre os partidos políticos. E tamén chegou o momento de mirar ao pp para dicirlle a Rajoy que non pode tirar pola borda todo o traballo que fixo até agora e que ten que implicarse no proceso de paz, porque el ten a oportunidade de pór fin a un conflito histórico.

Escóitase a unha figura relevante dedicada á mediación internacional: “Os políticos non se moven si non reciben presión”. E si, é lóxico pensar que un dos obxectivos da Conferencia é presionar ao próximo Goberno do pp. Obviamente, Kofi Annan e o resto de actores internacionais non viñeron como macetas, como moitos en España e moi poucos na sociedade vasca suxerírono con torpeza.

O tempo dirá que toda esta interpretación ten que ver coa realidade. De todos os xeitos, a ilusión que isto creou na sociedade vasca está fóra das interpretacións. A inmensa maioría da poboación ve máis cerca que nunca a opción da paz. É certo que hai unha corrente social que vive con gran desesperación o devir do proceso de normalización, é certo que até agora este sector foi acuñado polo PP e o PSOE, pero tamén é certo que ese conxunto de sociedades que alimentan a visión de “vencedores e vencidos” é cada vez menor. Ou o que é o mesmo, que no sector do constitucionalismo o espírito de paz está a derrotar á vinganza. Con todos os detalles que se queira, a presenza na conferencia de paz de PSE, UXT e CCOO ten un punto de inflexión. A implicación do PNV tamén recibiu finalmente un impulso público significativo co apoio decidido dos jeltzales á Conferencia. A soidade do pp é cada vez máis evidente no tema da pacificación e a perspectiva de UPyD sería totalmente marxinal si non sacudise o tema das vítimas como o fai.

Aínda queda moito camiño por percorrer, case todo para dicir a verdade, pero a resposta que ETA dea antes de que sexa demasiado tarde vai permitir todo iso. É un camiño que se vai a construír a calquera prezo, principalmente porque así o quere a sociedade vasca e porque a cidadanía vasca empúxao nesa dirección, cada vez máis firmemente. De face á solución, até agora as eleccións sempre foron un lastre, pero ao adiantar o diálogo e a solución serán a bandeira ante os vascos e, por tanto, o cebo para atraer o voto. A paz, por último, ten moito por el.