O plurilingüismo ten diferentes niveis a nivel local? Con independencia de que exista un mesmo sistema educativo.

O plurilingüismo non pode ser exactamente o mesmo aquí e alá, aínda que se utilice o mesmo modelo, xa que as situacións sociolingüísticas son diferentes. Vexamos un modelo no que as clases se imparten en eúscaro e un tema impártese en inglés. Con todo, ese modelo ou o que sexa levará a cabo de forma totalmente diferente en Pamplona, Estella ou Azpeitia. Forzosamente. O modelo e o número de horas son os mesmos. Unha é pola en papel, outra é levala á práctica. Os resultados tamén serán diferentes. Aí a sociedade tamén ten unha gran influencia. Sempre hai que ter en conta a situación sociolingüística. É máis, no mesmo pobo, un centro escolar e un colexio veciño serán diferentes segundo algúns. Desde onde se mira! No plano internacional, non haberá diferenza entre Pamplona, Estella ou Azpeitia. O proveniente da situación plurilingüe na India dirá: “Utilizan tres linguas no ensino, as distancias lingüísticas son similares, as situacións sociais son diferentes, pero…”. É dicir, a situación dos nosos pobos vai ser moi parecida, a pesar dalgunhas variables.

No libro lémosche o modelo “Continua for Multilingual Education”, é dicir, desenvolviches un modelo para comparar multilingüismos en diferentes lugares…

Si. Aproveitarei un exemplo para explicar o que quero dicir. Supoñamos, nos Países Baixos, Frisia. Alí teñen o frisio, o holandés e o inglés. Todas as linguas son germánicas, é dicir, próximas entre si, aínda que hai algunhas diferenzas, que son importantes e que fan que os resultados sexan diferentes. Por exemplo, o contexto sociolingüístico, no que se xogan a familia, o círculo de amizades e a sociedade. Outra variable, importante, o status da lingua nesa sociedade, o número de falantes, etc. Ao referirnos á educación, isto ten, inevitablemente, unha gran influencia no traballo do centro. Aínda que o profesorado faga o mesmo, aínda que teña un nivel de competencia similar, utilice os mesmos libros de texto, as distancias de idioma sexan similares… resultados diferentes! É dicir, hai outros posibles actuantes e o contexto sociolingüístico é un dos máis importantes.

Falar da CAPV, ou do País Vasco, que lle serve a un investigador estranxeiro ou interesado no tema?

Mire, na India, por exemplo, traballan con varias linguas, as linguas son totalmente diferentes, fálanse e escríbense de forma totalmente diferente. No noso caso, o eúscaro é a especialidade, é dicir, a pesar de ser unha lingua minoritaria, ten unha gran forza no sistema educativo. Sabemos que son grandes os altibaixos no uso, que temos grandes retos, e isto e aquilo. Pero como ferramenta de aprendizaxe, a presenza do eúscaro é moi importante dentro da escola. E a xente que non é do contexto bilingüe dificilmente entende ese esforzo. “Se sabedes castelán, que estades a facer co eúscaro?”. Hai outro tema, quizá máis interesante. Aquí, noutro tempo, tomáronse diversas decisións, pero tamén se podían tomar outras. Creo que profesores, investigadores e planificadores, todos temos a obrigación de coñecer como se fan as cousas noutros lugares. Non se trata simplemente de ampliar o de aquí fóra, senón de traer o de fóra.

E como se fan as cousas fóra? Polo menos no referente ao sistema educativo.

Por exemplo, na nosa contorna, as linguas trabállanse moi separadas. Na escola de eúscaro, o eúscaro, e nada máis. Inglés na escola, inglés e nada máis. No noso caso, son libros, un en eúscaro, outro en inglés, o terceiro en castelán ou en francés. Noutros lugares, o libro ten as páxinas da esquerda nun idioma e a dereita no outro. Mentres traballan un contido deste tipo, o alumnado e o profesorado dan un salto dun idioma a outro. Un libro bilingüe! Non digo que iso sexa mellor ou peor, senón que o é, e que convén coñecer como traballa outro. Estiven en Nova York en marzo, no colexio bilingüe. Alí falábase nunha ou outra lingua segundo a semana, na mesma clase, co mesmo profesor. No estante vermello, libros dun idioma; no azul, libros doutro. Por suposto, tiñan como tema de traballo o inglés e o castelán. Segundo o día, falábase nunha lingua, ou na outra. E repítolle que non estou a dicir o que é mellor, o que é peor, pero que temos que saber como se fan as cousas noutros países, si. En lugar de definir os idiomas por días, pódese facer tamén por semanas: unha semana nun idioma e outra noutro. O ensino de inglés demostrou que os cursos intensivos dan mellores resultados que outras sesións… Cal é o obxectivo que perseguimos!

“Noutro tempo tomáronse algunhas decisións deste tipo”, dixo. O obxectivo é que o alumnado da CAPV, ao finalizar a educación obrigatoria, coñeza ambas as linguas. O obxectivo non cambiou, aínda que se cumpra de forma máis ou menos satisfactoria.

Cando se estableceu ese obxectivo, cando se estableceron os modelos lingüísticos, paréceme que foron bastante optimistas. Dedicar tres ou catro horas á semana ao estudo da lingua fóra do horario lectivo non supón unha aprendizaxe real da mesma. Tamén hai que ver que é “saber o idioma”. Se se trata dun nivel de falante nativo e con estudos superiores, “saber o idioma”, é difícil que o logremos. Se non chegar até alí significa que fracasamos… En todo caso, sexa o nivel dos que aprenderon, dos que aprenderon a medias, dos que non aprenderon… Diría que se perdeu un gran potencial no noso sistema lingüístico. Andamos entre dous extremos: o alumno, ou estudou e obtivo a certificado EGA, ou non sabe nada. Aí perdeuse a potencialidade. No modelo A, por exemplo, o eúscaro apréndese cada semana durante varias horas, once anos, e, ao final, algúns din que o resultado é “non saber nada”. Pero, de verdade, non é nada non saber…

“Non saber nada”, non, pero si non ter un nivel para falar.

Con este número de horas, sería interesante inventar algo máis. Por exemplo, se o número de horas en eúscaro dese modelo non é suficiente para cumprir co que marca a lei, por que non tentamos traballar a comprensión, as mensaxes orais e escritas –todos os que puidesen–, entender, aínda que renuncien en certa medida á produción? É dicir, Multilingüismo Receptor, Receptive Multilingualism. O eúscaro estaría mellor do que é agora. Se todos entendéseno, o que sabe eúscaro sempre poderá utilizar o eúscaro, e tamén entre os que non o son. Se non aprenden a falar, compréndeo. Deste xeito, ademais, a satisfacción destes falantes receptores sería maior. Quen o entenda poderá recorrer ao pouco que sabe… As opcións son varias.

O multilingüismo receptor, por tanto, é unha oportunidade.

En Escandinavia, por exemplo, moitas veces cada un fala o seu propio idioma (danés, sueco...) e enténdense. Aínda que a distancia entre o eúscaro e o castelán é maior, tamén pode ser interesante no noso caso. Creo que hai que investigar e traballar. Se non queremos traballar máis que a comprensión, tamén deberiamos cambiar a metodoloxía, por suposto. Pero sería beneficioso para o eúscaro e para o falante. Vin na propia universidade algunhas actitudes, non a favor do eúscaro, que xurdiu da incapacidade de falar.

Nesta mesma revista contamos coa presenza de varios expertos externos. Joaquim Dolz, Ignasi Vila, Juan Carlos Moreno Cabrera… Todos eles destacan o gran traballo que se fixo en Euskadi. De todos os xeitos, sempre o de sempre: “Pero se o idioma non se fala…”

Temos un gran problema de uso, si. O uso non baixou, pero subiu moi pouco. Moitos títulos nas marxes, pero poucas palabras. Moita xente usa máis o castelán que o eúscaro, e eses non teñen intención de facer o esforzo. Pola contra, os mozos viven de acordo coa moda, xa sexa en eúscaro ou en castelán. Con todo, o caso dos mozos é diferente, xa que a súa actitude pode estar ligada á idade.

Plurilingüismo na educación e educación plurilingüe… En que están as linguas que están na aula, traídas por inmigrantes, que non son linguas de ensino?

É un tema complexo. Os alumnos falan moitas linguas, pero en moitos lugares, no fondo, a escola é moi monolingüe. En Londres, por exemplo, hai unha chea de idiomas. Na escola, na periferia, os alumnos dunha mesma clase falan vinte linguas, pero as utilizan en casa, porque na escola teñen unha única lingua: o inglés. Aquí temos tres ou catro idiomas, o resto están gardados en casa dos inmigrantes, salvo excepcións, e o exemplo é o portugués. Cando se realizan programas interculturais, por exemplo, o problema maniféstase, a xente toma conciencia diso, trabállase a sensibilidade, pero non se tende a cultivar a linguaxe. Coa presenza de romaneses, ensinaranse algunhas palabras, daranse a coñecer algúns costumes… pero sen incluír esa lingua no currículo.

Sensibilidade.

Hai lugares nos que se está facendo un gran traballo. A sensibilidade ten que ser traballada. Os alumnos e alumnas que falen estas linguas deben ver que as súas linguas son valoradas na escola. É moi importante.