O Satélite de Investigación de Alta Atmosfera (UARS nas súas siglas en inglés) estivo a traballar durante 14 anos no máis estrito desenvolvemento do seu traballo, para despois voltear e virar inutilmente sobre a Terra durante outro seis anos. Escapado hai tempo do control dos seres humanos, entrou na atmosfera e a maioría disolveuse polo rozamiento, pero unhas 26 pezas sen calcinar chegaron até o solo. Era mellor dicir até o mar, porque se afundiron nalgún punto do Pacífico.

En 1991, o artefacto de dez metros lanzado co transbordador Discovery analizou oficialmente a capa de ozono da Terra na zona, pero non é fácil saber que outro obxectivo tiña, entre eles os militares. O satélite, que pesaba unhas seis toneladas sen contar o combustible, custou uns 750 millóns de dólares da época. Estivo en órbita desde entón a 580 quilómetros de nós.

A noticia, que parece unha curiosidade, repítese cada vez máis. Si o último caeu o 23 de setembro, o seguinte anúnciase para finais de outubro, o satélite Rosat, o telescopio móbil que parece estar facendo a cartografía do uniber-tso. Pesa 2,4 toneladas, e os expertos calculan que as pezas que compoñen a metade das mesmas chegarán até o solo. Rosat ten máis probabilidades de golpear a alguén no cranio que as que acaba de caer, unha de cada 2.000, é moito máis perigosa que as 10.000 que a NASA considera aceptables.

Cada vez vainos a devolver máis –hai que dicilo, é enviado polo ser humano– o espazo de chatarra. No rico blog All Things Nuclear que ten o Union of Concerned Scientists (Asociación de Científicos Responsables) de Estados Unidos, Laura Grego abordou en xullo o tema do lixo espacial: “Chatarra espacial: Despois do avance de [uns anos], unha década lamentable”.

O artigo de Greg comeza coa mención dunha noticia non moi difundida en xuño. De feito, en xuño, a tripulación da Estación Espacial Internacional (ISS) tivo que pechar as escobillas e gardalas na cápsula de Soyuz, xa que un fragmento que percorría o ceo pasaba preto delas.

Trátase de pequenos fragmentos, compoñentes de satélites e foguetes, pero están a unha velocidade incrible: 10 por segundo, é dicir, nun asubío de 35.000 quilómetros por hora, a peza dun gramo que vén pode causar un dano similar ao dun ferro de 100 quilos por hora.

Kenneth Chang, do New York Times do 28 de xuño, explicou que as tripulacións da estación espacial fixéronse nas cápsulas de Soyuz si o gran de metal perdido destruíse a instalación. Afortunadamente, pasou a 350 metros.

Neste caso iniciouse a manobra de evasión porque a NASA calculou que as posibilidades de atopar esta peza errante eran dun dos 360. Cando non existe tal angustia de reacción, moven a estación para evitar o choque.

As canicas non, son metralletas

Desde que en 1957 os rusos lanzaron o primeiro Sputnika, o home deixou virando na órbita da Terra máis de medio millón de fragmentos. Alí arriba díxollenos que se goza dunha paz silenciosa, pero converteuse nun lugar perigoso.

Podes chocar con calquera cousa, xa sexa trocitos dun satélite ou estiércol deixado polos humanos, cámaras perdidas polos satélites anteriores, sensores, lentes... En xuño tivo que realizar a manobra de evacuación á mesma tripulación, que en marzo de 2009 pasou moi preto do motor dun vello satélite.

As seccións e os combustibles deixados polos foguetes na subida tamén están fóra de control. Segundo Jonathan McDowell, da NASA, dixo ao New York Times que “estes non son agora parte dos foguetes: Son 500 pezas de metralla”.

A NASA e outras axencias informan sen interrupción de novos avisos de alarma aos estados e compañías privadas que dispoñen dun satélite espacial. Velaquí un exemplo dado polos americanos. Desde que China realizase en 2007 a proba da destrución de satélites por mísiles, as chatarras xeradas como consecuencia desta operación xeraron 677 avisos. Outro dato: Desde 2010 e até hoxe, os propietarios de satélites en órbita baixa tiveron que realizar máis de 100 manobras para evitar posibles colisións.

Esta gran cantidade de lixo seguirá aí durante decenas de anos, e non só diminuirá, senón que aumentará. Como obstaculizar este aumento?

Desde 1990 a Organización das Nacións Unidas ten en marcha no seo da Comisión de Uso Pacífico do Espazo Exterior de COPUOS unha subcomisión especial, o Comité de Coordinación de Lixos do Espazo IADC. Durante anos ofreceu recomendacións aos estados e compañías que operan en foguetes e satélites para reducir os residuos xerados tanto no lanzamento como no retorno. Todas estas recomendacións foron aceptadas formalmente pola propia ONU en 2007.

Aínda que pareza mentira, os residuos multiplicáronse aínda máis desde ese ano no espazo. O gráfico que mostrou Laura Grego no blog de All Things Nuclear (NHC) resáltao con claridade. Non é casualidade.

En febreiro de 2007, a ONU asumiu publicamente as recomendacións da IADC no mesmo mes no que se desmontaron catro naves espaciais en órbita e dispersáronse miles de fragmentos de chatarra. Tres de cada catro farían moito menos lixo se os seus donos as baleirasen previamente con combustible e outros... tal e como lles pediron as recomendacións.

O da cuarta era máis vergoñoso: China destruíu un dos seus satélites a través dun foguete lanzado desde a terra para probar as armas contra os satélites. Precisamente iso é unha das cousas que pide a Guía da IADC que non se elabore de forma expresa.

Até entón, China falara en contra da guerra espacial, pero en 2007 quixo demostrar ao mundo que tamén nesta competición quería demostrar que quería no extremo anterior. Como contrapartida, máis metralla na órbita da Terra.

“Podedes pensar –escribiu entón Grego- que una canica de ferro, que vai a unha velocidade de 10 veces a dunha bala, golpearía a unha máquina expresamente feita a treo. China, co test anti-satélite, dispersou máis de 35.000 canicas deste tipo, pezas duns centímetros. E 1.500 máis de 10 centímetros ou máis”.

Non sabemos cantos fragmentos deixaron os satélites que están en órbita para manter os nosos teléfonos móbiles, televisores, etc., nin cantos máis van xerar cando se volven obsoletos. Pero empezamos a darnos conta de que todo o que lanzaramos arriba afundíase de novo.