O lector crerá que busco provocación. E non. Hai que repetir claramente que, nin na actualidade nin na historia, o Cine Vasco ha existido e nunca existiu. É unha realidade case empíricamente demostrable. O “cine español”, o “cine ianqui” ou o “cine francés”, son recoñecidos e recoñecidos por todos como corpus diferenciados e identificables, pero á hora de definir o Cine Vasco, como ocorre con todos os conceptos metafísicos, non se pode pór de acordo.

Eu creo que hai dúas razóns principais que levaron a esa inesistencia. Por unha banda, que os cineastas vascos non foron capaces de que se persiga –e aquí, ademais das cuestións de creación, hai que mencionar o carácter industrial do Cine– e por outro, que o Cine Vasco non se pode seguir, porque nin sequera o País Vasco existe. Se aparecésemos nos mapas, ninguén nos poría en cuestión. Pero os cartógrafos tamén nos borraron do atlas da xeografía cultural.

Eu podería clasificalas en catro grupos principais, películas que se miden na zona de Aturri ao Ebro. Primeiro, as películas en eúscaro, as flores fráxiles e entrañables que aparecen cando menos espérascho. A continuación, obras que, aínda que non en eúscaro, complétanse cunha mirada local. En terceiro lugar, clasificaría películas realizadas por estranxeiros sobre o País Vasco ou sobre o País Vasco. E por último, o que poderiamos chamar Películas Coloniais; é dicir, películas que entenden Euskal Herria como colonia cultural.

Recoñezo, por tanto, que se fixo cine en Euskal Herria. Recoñecendo tamén que as películas vascas, recoñecidas como películas vascas segundo distintas definicións, foron... Pero en calquera caso, a pesar de que haxa películas vascas, o Cine Vasco, é dicir , a Cinematografía Vasca, non existe nin existiu.

A seguinte pregunta, evidentemente, é bastante clara. “Non hai Cine Vasco entón. Pero... É posible estar?”. Creo que a resposta é categórica: “Si, o Cine Vasco é posible. E ademais de ser posible, é necesario”.

É posible, en primeiro lugar, porque, aínda que Euskal Herria non aparece nos mapas, en realidade, existe. Porque nós, os vascos, creámolo cada día ao imaxinalo así, tal e como nos lembrou recentemente Joseba Sarrionandia. E é posible, en segundo lugar, porque as outras artes demóstrannolo así: se existe “literatura vasca” ou “música vasca”, por que non haberá “cine vasco”?

Pero dicía que non só é posible, senón necesario. De feito, un dos males máis perigosos que ten Euskal Herria na súa loita pola supervivencia é o alzheimer, e entre as formas de combatelo, o cine é unha expresión moi valiosa da memoria colectiva. O documentalista chileno Patricio Guzmán hai tempo que o explica á perfección: “Un pobo sen cine é como unha familia sen álbums de fotos”. Ademais, cando un pobo se ve na pantalla –non esquezas que as películas ven normalmente en grupo, en silencio e na escuridade–, o pobo está “a crear”; cando o celuloide provoca “efecto espello” no espectador, de facto, hai un pobo, coa súa experiencia, as súas emocións e os seus códigos compartidos.

Basta mirar á súa ao redor para darse conta do valioso que foi o cine para moitos pobos que loitan por sobrevivir no mundo. En Irlanda ou Alxeria, por exemplo. Ou en Escocia, onde, como lin hai pouco, unha das razóns de triplicar o independentismo nunha década foi o enorme eco (feito en Estados Unidos) da película abertzale Braveheart. Se miramos á historia, veremos que en Euskal Herria tamén houbo varios intentos. No caso de Antton Ezeiza, ademais, unindo a práctica coa teoría, que foi pioneira en expor algunhas das ideas e preocupacións que mencionei aquí. Con todo, tanto o de Ezeiza como todos os demais intentos fracasaron gloriosamente, como unha cadea que rompe de ollos a ollos.

Pero volvamos ao día de hoxe. Dixen antes que o Cine Vasco era posible e necesario. Pois ben, hoxe en día danse mellores oportunidades que nunca, tanto técnica como humanamente. Nos últimos anos realizáronse varias películas vascas, ás veces cunha gran calidade. Pero agora, das solitarias flores, temos que pasar ao xardín. De facer películas vascas a completar o Cine Vasco.

Neste traballo colectivo de construción do Cine Vasco Esistente, propio dun País Vasco esencial, cada cal deberá achegar as súas propias ideas. Eu, humildemente, gustaríame facer unhas pequenas suxestións. Pasos que deberían darse máis pronto que tarde, conscientes da súa urxencia, que os artistas, os movementos populares e as institucións deben impulsar conxuntamente.

A primeira é a necesidade de crear unha rede nacional de proxección de películas vascas fose dos circuítos comerciais. Unha rede de arañas que, incluíndo as sete provincias, serán protexidas polos concellos e xestionadas polos grupos municipais. Esta sería, sen dúbida, a maior garantía para a supervivencia; o noso aparello respiratorio.

Segundo, o aparello reprodutor: útero. Seguindo o modelo do EICTV cubano, crear unha potente Escola Nacional de Cine para formar novos, con grandes recursos e convidando a profesores de primeiro nivel. Aínda que estes sexan estranxeiros, sería necesario que a lingua da escola fose o eúscaro –á fin e ao cabo, non importa que unha lección dada en alemán sexa traducida ao euskera ou ao castelán/francés–. Poderíase comezar coa organización de tres cursos de quince bolsas ao ano, cunha duración dun mes. Por exemplo, situando a escola en Ipar Euskal Herria. Outra das claves é non esquecer que o corpo se estende de orellas a pés e de Aturri ao Ebro.

E a terceira proposta: o Festival de Cine Vasco, que será á vista, ao corazón e á cabeza. Integramente en eúscaro, pero aberto ao mundo a través de subtítulos. Un lugar de encontro e debate para os vascos. Un lugar onde coñecer os traballos esquecidos dos anteriores e publicar novos. Non ten por que ter unha duración de dez días; para empezar, só pode ser o “Fin de Semana de Cine Vasco”. Descubrindo as xoias descoñecidas até agora e gozando dos curtos e longametraxes de hoxe en día, temos traballo para algunhas edicións.

Vou terminar. Din que en 2016, con Donostia como Capital Europea da Cultura, o mundo virá a nós un ano. Pode ser unha oportunidade única para que saiamos ao mundo. Pongámonos a traballar, por tanto, e talvez o Cine Vasco estea presente en 2016, como a Literatura Vasca, o Teatro Vasco ou a Música Vasca. Entón, o mundo, sentado na praia da Zurriola, mirará á dereita, desde Aturri até o Ebro, e non dubidará en que Euskal Herria existe.