No inmenso polígono de Júndiz, en Vitoria-Gasteiz, hai unha maldita avenida. Primeiro foi a quenda de Saunier Duval, que despediu a 67 persoas a finais de 2010. Despois chegaron as Esmaltaciones San Ignacio e Daewoo. Así, no centro do polígono, que conta cunha superficie de 7 millóns de metros cadrados, pódese ver unha cicatriz profunda. Tres empresas foron vítimas da deslocalización: A multinacional alemá Vaillant foi a encargada de levar a produción de Saunier Duval a Eslovaquia, Esmaltaciones San Ignacio levou a súa a Marrocos e Daewoo a Corea do Sur.

A deslocalización non é algo novo en Euskal Herria. Segundo un estudo realizado pola Fundación das caixas de aforros españolas Funcas, entre 1999 e 2006 o 60% das empresas multinacionais abandonaron a CAV. Pero parece que a crise actual ha traído consigo unha maior onda de deslocalización: nunha semana de setembro, máis de 600 persoas víronse afectadas por un expediente de regulación de emprego (ERE) que disolveu o seu contrato de traballo, entre elas os 178 traballadores de BSH de Esquíroz e os 140 traballadores da planta de Indar de Beasain –ambos en mans de multinacionais–. Ademais, a perspectiva das persoas desempregadas non é a dos anos das vacas gordas: en agosto había 182.136 persoas sen traballo en Hego Euskal Herria, das cales case a metade non perciben xa ningún tipo de prestación por desemprego.

Daewoo e noces remotas

O peche de Daewoo causou un terremoto na sociedade, xa que o caso desta multinacional é paradigmático. Implantouse en Álava en 1997 e a implicación do Goberno Vasco foi fundamental para iso. Asegurouse que achegaría riqueza e emprego; un investimento de 72 millóns de euros e 412 empregos. O Departamento de Industria concedeulle axudas por valor de 18 millóns de euros e, ademais, beneficiouse de incentivos fiscais e de terreos subvencionados. Pero fíxose o policía. O investimento e os postos de traballo non chegaron nin á metade, e só xerou un traballo precario, cunha folga de tres meses como contrapartida. En consecuencia, o Goberno Vasco reclamou a Daewoo a devolución de 1,8 millóns de euros. Pola súa banda, a patronal do sector dos electrodomésticos criticou as axudas públicas que recibira Daewoo e denunciouno ante a Comisión Europea (CE). Europa considerou as subvencións como “axudas de Estado” e investigou as vacacións fiscais, que tamén foron declaradas ilegais.

O peche de Daewoo foi considerado como o fracaso da política industrial impulsada desde as institucións polo PNV na década dos 90, como un castelo construído artificialmente con axudas. Pola contra, a atracción do investimento estranxeiro foi a paixón de todos os gobernos. O Executivo de López, por exemplo, puxo en marcha este ano a través de SPRI a axencia invest in the Basque Country para impulsar o investimento de capital estranxeiro na CAV.

O investimento estranxeiro, con todo, é unha lámina de dobre fío. Pode levar diñeiro e postos de traballo tal e como os trouxo: “Non nos interesan as empresas que compran e levan”, dicía recentemente o presidente da SPRI, Tomás Orbea. No País Vasco o peso da industria autóctona é elevado en comparación con outros países, pero hai comarcas que dependen de multinacionais, sobre todo en Lapurdi, Navarra e Álava. En Álava, a Cámara de Comercio afirmaba en 2007 que un de cada tres traballadores da industria traballaba neste tipo de empresas, entre elas Michelin e Mercedes Benz. Desde entón pecháronse Newell, Cegasa, Kennametal, Kemen, BH, Ceplastik, Thaiser… Na maioría deles a sombra da deslocalización e das mans negras estranxeiras estivo detrás. No primeiro semestre de 2011, o Goberno Vasco ha aprobado 76 CEE na Llanada Alavesa, unha das máis altas da Comunidade.

A sorpresa despois das vacacións: de día e de noite…

Os traballadores de Daewoo están a probar camisetas na Praza Nova de Vitoria-Gasteiz. Os carteis e altofalantes están listos para ser concentrados mentres os membros do comité de empresa manteñen unha conversación co alcalde, Javier Maroto. O 22 de agosto, tras volver á fábrica de Júndiz, atopáronse coas portas pechas, algunhas máquinas desmontadas e o stock de 10.000 frigoríficos trasladados en poucos días.

“Hai un ano comezaron os primeiros ERE e foi o pensamento inicial, ‘ostras parora’, pero outros estaban así. Con todo, a empresa non investiu e sentimos que había algo que viña, por iso comezamos a mobilizarnos en xullo”. Estibaliz Azpitarte, gasteiztarra de 36 anos, leva traballando no proxecto desde que se instaurou en Daewoo Jundiz. Este verán non foi a ningunha parte de vacacións: “Pasamos unhas vacacións moi xocosas. Eu preferín quedarme aquí á espera do que vinga”.

Daewoo pretende finiquitar aos traballadores cunha breve alegación de "razóns de mercado", pero o Goberno Vasco non lle aprobou definitivamente o ere, alegando que falta documentación. Os traballadores de Daewoo de Vitoria-Gasteiz afirman que a empresa deixou a fábrica “morrer ”, xa que non investiu en fabricar frigoríficos do selo A+ e AA+, que será obrigatorio en Europa. Pola contra, na fábrica de Incheon, en Corea do Sur, comezaron a producir frigoríficos destes selos.

En realidade, a empresa leva moito tempo querendo vender o seu negocio, xa que en 1999 o monstro do grupo Daewoo declarouse en quebra debido á crise financeira asiática, moitas das súas filiais separáronse, entre elas Daewoo Electronics, propietaria da planta de Júndiz. Daewoo Electronics, dependente dunha parte dos acredores, estivo negociando coa firma iraniana Enthekap e a sueca Electrolux para vender a empresa nos últimos meses, con 529 millóns de euros sobre a mesa, pero sen éxito.

Pais e hipotecarios

Os vitorianos saben moi ben como son as loitas dos traballadores e traballadoras. Teñen na memoria os conflitos da transición ou as longas folgas como a de Caballito. Varias persoas están a recoller firmas nas rúas: “Recibimos moitos apoios e moito ánimo, pero hai de todo, algúns cren que imos pedir diñeiro”, di Idoia Tejedor. Cando empezou hai catro anos en Daewoo, non se lle ocorreu que ía acabar de recoller firmas. “Cando dicía en casa non me crían que querían tirarnos. Pero bo, outros están peor que eu, cos fillos, etc.”. Trátase dun grupo de traballo novo e a maioría están hipotecados, moitos deles con fillos pequenos, e hai unha parella que se quedou na rúa.

De face ao futuro, están inmersos no tema das negociacións coa dirección da empresa. Saben que será un proceso longo, xa que en dúas semanas apenas se moveu nada nos trámites, pero van deixar presionar o resto: “Non podes centrarche en nada máis –di Estibaliz Azpitarte–, eu pensei en empezar a estudar, pero non o puiden facer, polo menos ata que isto arránxese”.