“Queremos explicar á nosa xente o que está a pasar en Libia e na nosa lingua”. Sen dúbida, o reto de Muhamed Khalifa é moi próximo. É redactor xefe do Khalifa Mendietako Oihartzuna. O xornalista di que “amazigh” é de etnia, que non o relaciona con “berbere”, “en absoluto”. Esta é, pois, a primeira lección: “amazigh” significa “home libre”.

Estamos en Nalut, na cordilleira occidental de Libia. Desde o estalido da guerra civil o pasado mes de febreiro, só os homes paráronse neste pobo. Os que están en idade de loitar, por suposto. As súas familias refuxiáronse en Tunes durante seis meses, e a xenerosidade dos tunisianos foi tan grande nesta crise. Afortunadamente, case todos os refuxiados libios xa están de volta no país asiático, onde xa están aloxados.

“Falamos do presente e o futuro de Libia, sen esquecer o pasado. Na edición desta semana lembramos ao noso lectores tres palabras moi importantes: “tilele”, “agrauli” e “tagraula”; “liberdade”, “loitadora” e “revolución”, di Khalifa, orgullosamente, cun dos 500 exemplares que imprimen. A columna que mostra o alfabeto Amazigh atopou o seu oco entre os demais titulares: “Trípolis en mans dos rebeldes”; “Revolucionarios no camiño a Sirte”…

O Eco dos Montes é un dos últimos semanarios que se publicaron na cordilleira Nafusa de Libia. Desde que se desencadeou a ofensiva contra Gaddafi, o pobo amazigh do país viviu un gran espertar cultural. A conquista do paso fronteirizo de Tunes foi fundamental para iso. Ao mesmo tempo, non se pode negar que a orografía foi a gran axuda dos aldeáns.

Neste seis meses, os amazigh libios loitaron en numerosas frontes: nas trincheiras ou nas imprentas do deserto. Tamén no “aire”: “Si tivésemos un bo transmisor, poderiamos chegar facilmente aos pobos e cidades do val. Desgraciadamente, o radio que temos é de 70 quilómetros”, lamenta Tarik Yerro, xefe de Nalut Aske Irratia. A diferenza do resto de compañeiros, Yerro non acaba de chegar no mundo da radio. Traballou neste edificio desde o ano 2002. Con todo, a situación cambiou moito nos últimos meses: “Das catro habitacións que ten o edificio da radio, só unha utilizábase para traballar. Nos outros tres sempre había un policía político de Gaddafi. O que fose o meu compañeiro Hamid, nesta habitación na que estamos, sufriu unha malleira. O seu delito, incluír unha canción amazigh na programación. En canto escoitaron as primeiras palabras estrañas, os policías recollérono, azoutárono e detivérono”, lembra o veterano traballador, en presenza de té e dátiles. “Por Deus, aquí non volverá suceder isto”.

Muhamed Ali é unha das voces máis coñecidas de Nafusa, xa que é o presentador da radio: “A agresión produciuse mentres estudaba odontoloxía no estranxeiro. Inmediatamente despois de interromper os meus estudos volvín á miña casa para axudar ao meu pobo. Non son capaz de manexar unha arma, pero un amigo díxome que tiña unha gran voz para a radio e, bo, hoxe estou aquí”, di o mozo de 21 anos. Di que lle gustaría compartir os seus estudos de radio e dentista, “cando todo acabe”.

Para entón, a televisión Amazigh xa non será nada novo. Polo momento, os telexornais poden ser vistos todos os días no seu propio idioma, de 15:30 a 16:00 horas. Desde o estalido da guerra civil, Qatar ofreceu aos rebeldes todo tipo de axuda: armas, diñeiro, campos de refuxiados en Tunes e programas de televisión en lingua tamazight. Aínda que se poida adiviñar, aínda queda por ver a compensación que vai esixir o Emirato árabe para conseguir a independencia.

Estado de emerxencia

Dise que os amazighs e os árabes de Nafusa viviron alí durante séculos xuntos. En calquera caso, dunha vintena de localidades da cordilleira occidental de Libia, só pódense atopar membros dos dous grupos. Ademais de no pobo de Rehibat, o resto son “dunha soa etnia”: Amazightares ou árabes.

“Os Amazigh non nos gustan a nós os árabes. Din que somos recentemente chegados, aínda que vivamos máis de mil anos nestas montañas”, dicía o cineasta Saleh Gerhyan. O pobo árabe máis grande atópase precisamente na cordilleira de Nafusa.

“Se nos confundimos cos árabes xa perderiamos o noso idioma”, argumentan moitos amazigh. Ao parecer, a lingua é, e non outra cousa, o aceno de identidade principal deste pobo milenario.

Os pobos de Amazigh constrúense seguindo a perspectiva defensiva. Algúns se “perden” nas redes de covas subterráneas, xa que estes labirintos son o mellor refuxio para protexerse do sol. Outros, con todo, levantáronse como murallas sobre a montaña, lonxe das ameazas do deserto.

No extremo oriental de Nafusa, Jefren é un deles. En calquera caso, nos últimos meses apenas se ouvía a lingua dos “homes libres” nas súas rúas buxán e rotas. O hospital bombardeado e os cráteres que aparecen en todas partes son testemuñas mudas e significativas da condena que sufriu Jefren. Os foguetes GRAD de Gaddafi caeron neste pobo case todos os días desde que comezou a guerra. Aínda por riba, os soldados que chegaron da parte baixa do deserto empezaron a cometer unha brutalidade enorme.

Aínda fai falta tempo para que os nenos e nenas da zona poidan andar soltos e despreocupados por estas rúas ennegrecidas. Mentres tanto, traballan na escola que acaba de abrir. Xogando, cantando e, en definitiva, aprendendo a súa lingua materna, prohibida desde hai catro décadas. “Temos 46 nenos nesta escola. Somos 11 voluntarios ensinados, todas mulleres, os homes están en guerra”, di a jefriense Sarah Hatem. Esta valente muller é a presidenta da Asociación Tanit. O grupo que leva o nome da deusa Amazigh non é máis que un dos recentemente creados para protexer a cultura e a lingua deste pobo.

Este tipo de iniciativas, que até hai moi pouco tempo podían levar á detención, á tortura e, quizais, á execución. Madghis Buzakhar, que acudiu á escola, sábeo moi ben: "O pasado decembro a policía de Gaddafi detivo ao meu irmán e a min. Levamos anos investigando a nosa cultura e a nosa lingua e os axentes consideraron ‘sospeitosos’ os libros que atoparon en casa”. Os irmáns Buzakhar foron encarcerados en Trípoli baixo o cargo de "traizón e sedición", segundo a mesma fonte. Tras permanecer 70 días detidos, foron postos en liberdade nos primeiros días da revolución, que aínda continúa aberta.

“Tivemos moita sorte. De feito, incluíronnos na sección Cadea perpetua e pena de morte. O meu irmán e eu criamos que nos ían a matar pronto ou que, con sorte, iamos pasar toda a vida no cárcere”, afirma a moza de 29 anos na porta da escola. Pero non parece que a dureza da experiencia diminúa o seu vigor: “Temos que loitar para que o tamazight sexa unha lingua oficial na nova Constitución que se vai a asinar en breve. Xa é hora de manter o noso”.

Á volta de Nalut, pódense ver os primeiros nenos na praza do pobo durante os últimos seis meses. O pobo permaneceu cinco meses baixo as bombas de Gaddafi. Pola parte baixa, polo val, chegaban foguetes todos os días, sen avisar.

De momento só hai residuos para xogar, pero os nenos están contentos. Como calquera neno ou nena no mundo, aos autóctonos gústalles xogar aos “soldados”. Quizá máis aínda cando os pais dun foron os protagonistas até onte.

Afortunadamente, os tiroteos reais e as explosións terminaron. O silencio reina na antiga muralla de Nalut. O forte, actualmente censado pola UNESCO, mantívose en pé desde o século XI, atendendo a calquera posible ataque procedente do deserto.

Sete da tarde. O sol escóndese suavemente no deserto, acariñando a fortaleza de Amazigh co seu último resplandor. Dentro de poucas horas nacerá un novo día.