No kibutz Tzora, preto de Xerusalén, Ela Bargai mostra con orgullo o cadro co que se colocou a primeira pedra en 1948. Um Yusef ten nas súas mans a chave da casa que perdeu no mesmo ano na zona dos Deishe fugitivos de Belén. As dúas mulleres reivindican o mesmo lugar. A primeira, unha tribo que viviu nos últimos 63 anos; a segunda, destruída Dayr Aban, o seu pobo natal.

Non é o único exemplo. Se se analiza a evolución do caso Israel-Palestina, o desenvolvemento do movemento KIBUTZ e o problema dos refuxiados palestinos a miúdo aparecen como consecuencias causais, sobre todo tras a guerra de 1948. De feito, as kibutz foron unha ferramenta fundamental para facilitar a creación do Estado de Israel. Desde que en 1909 os emigrantes procedentes de Rusia establecesen a primeira sociedade, Degania Alef, o movemento centrouse na ocupación da Palestina histórica. Non foi a primeira, nin a maior, nin a primeira onda de inmigrantes que se produciu. Kibutznik nunca superou o 4% da poboación, pero lanzaron un proxecto pioneiro en Palestina para establecer unha patria socialista para os xudeus. Consideraban que o sionismo e o socialismo formaban unha parella inseparable. Non hai contradición, a xuízo dos primeiros membros: “Tras a diáspora dos anos 2000, reivindicamos o dereito a construír un estado para os xudeus, e a través das tribos estabamos convencidos de que ese proxecto tamén podería ser socialista”, afirmou o fundador de Tzora, Uri Bargai.

Igualdade dentro, colonización no exterior

“XX. As kibutznika foron os colonos de principios de século, pero a reivindicación do Estado de Israel de 1948 ofreceulles unha legalidade que os colonos actuais non adquiriron”. Así explica Alberto Pradilla a natureza do movemento kibutz no libro O Xudeu Errado. De feito, unha parte das elites xudías ashkenacias –de orixe centroeuropea e oriental– crearon asociacións colectivas illadas baseadas na agricultura, evitando a existencia dos palestinos que vivían nelas. “A igualdade si, pero entre eles. Para nós eran como calquera outro sionista que buscaba a ocupación das terras e a expulsión de nós”, afirman Mohammad Ao-Afandi e Um Yusef, esposos refuxiados palestinos.

Contrariamente ás interpretacións confusas da cultura occidental, os kibutz non predican o carácter pacifista do movemento. É máis, reivindican o protagonismo que tiveron na colonización da histórica Palestina. Aínda que a maioría das comunidades establecéronse antes de 1948, as kibutz convertéronse nun importante asentamento para reivindicar o territorio durante a primeira guerra árabe-israelí. “Situábannos en lugares estratéxicos, sobre todo nas ladeiras das montañas. O obxectivo era controlar a zona e empezar a cultivar as terras que quedaban buxán”, sinalou Yair Tzaban, lembrando a época na que aos 18 anos estableceuse a Constitución de Tzora. “Non te fas propietario dun terreo ata que te instalas nel e empezas a sementar as parcelas”, engadiu Ela Bargai.

Ambos foron soldados da milicia xudía Palmaj durante a guerra. “Palmaja non se podería desenvolver sen as kibutz, nin a kibutz sen os membros de Palmaja”, destacou Tzaban. En efecto, os mozos soldados xudeus que acababan de terminar os seus estudos utilizaron kibus para autofinanciar ás milicias xudías: “Cada mes, os membros de Palmaja traballaban durante dúas semanas nas kibutz e durante outras dúas semanas adestrábanse para a guerra”, explica. A medida que avanzaba a guerra, algúns dos seus membros foron liberados das milicias para que establecesen kibutz estables nos restos das aldeas palestinas destruídas polas tropas xudías.

“En terras de Dayr Abán, por exemplo, construíron os pobos de Cibutza Tzora, Marchseya, Beyt Shemesh e Yish’i. Os seus habitantes, en cambio, desprazáronse a Hebrón ou Belén”, afirma o historiador Walid Khalidi, moi investigado no tema. Os mesmos exemplos pódense atopar si analizamos a historia das 600 aldeas árabes destruídas en 1948. A historiadora israelí Ilan Pappé vai máis aló e acusa a Israel de “limpeza étnica” e de “expulsión” contra os palestinos.

“Limpeza verde”

Akram Salhabe, que traballa polos dereitos das persoas refuxiadas en Palestina, cre que ao analizar o movemento de kibutz hai un proceso que non se pode obviar e que define coas palabras “limpeza verde”: “Coa creación do Estado de Israel, o Fondo Nacional Xudeu fíxose coa metade das 600 aldeas palestinas destruídas durante a guerra e desde entón plantou 240 millóns de árbores, a maioría de piñeiros”. Isto demostra o desexo que tiña o sionismo de empezar de cero, en palabras de Salhabe: “A transformación física da paisaxe non só destruíu a flora autóctona, senón que ocultou a historia até entón. A plantación de bosques converteuse nunha forma efectiva de reclamar o territorio e establecer unha nova cultura para o Estado recentemente nado”.

O movemento Kibutz tivo unha responsabilidade directa no proceso de plantación de piñeiros, xa que as elites ashkenazias tentaron desde o principio dar forma á paisaxe europea “á terra prometida”. Yair Tzaban describiu con orgullo o bosque que en 1959 plantou xunto a outros compañeiros ao redor da kibutz e definiunos como “hoxe, un parque natural precioso”. As irmás Um Yusef e Haseba Um Mohamad, en cambio, lembran con tristeza a última vez que visitaron Dayr Aban na década de 1980: “Rodearon o pobo de piñeiros e entre os cascallos apenas podían atoparse as pegadas e as oliveiras das nosas casas”.

Así ve Salhabe a simboloxía do conflito: “As oliveiras e os piñeiros xogan un papel fundamental na construción da narrativa nacional palestina e israelí. A árbore xudía é o piñeiro e o símbolo dos palestinos é a oliveira. Ambos son totalmente diferentes, tanto culturalmente como desde o punto de vista da agricultura”.

Modelo agrícola “moderno”

As kibuzas configuráronse desde as súas orixes como unha asociación agrícola comunitaria. Os obxectivos eran garantir a organización social colectiva, o funcionamento asembleario e a igualdade entre todos os seus membros, de acordo coa ideoloxía socialista e sionista. “Eramos mozos idealistas, porque criamos que tiñamos que ser capaces de construír un estado xudeu, de autogestionar a terra”. Así o explicou Ela Bargai. Uri, marido, foi o primeiro secretario xeral de Tzora: “Non explotar, non explotar, ese era noso lema”.

Seguindo a doutrina do socialismo, as kibutznik estableceron un novo modelo agrario que pretendía desmantelar o anterior “modelo feudal” e modernizar as técnicas. “Substituíndo a elaboración tradicional, fomos pioneiros na implantación de novos métodos para aumentar a produtividade das terras”, di Tzaban sobre as achegas do movemento de kibutz.

Para Salhabe, con todo, este punto de vista romántico oculta o carácter colonial das covas: “O sionismo é un modelo moderno de colonialismo, e a terra non é máis que unha ferramenta para obter beneficios nese proxecto. No modelo no que prevaleceu o interese económico, a lema converteuse en ‘nós podemos facelo mellor que os indíxenas’. Saloac mostrouse convencido de que este sistema rompeu o equilibrio dos habitantes da zona cos recursos naturais. Um Yusef tamén está de acordo: “O vínculo dos palestinos coa terra é máis profundo que a explotación económica, porque a nosa cultura se basea na relación coa Terra Nai. A danza Dabke, por exemplo, é unha homenaxe aos ritmos da natureza”.

Xestionando as contradicións

As kibutz foron os nenos máis queridos de Israel, sobre todo durante a época na que o partido Mapai estivo no poder. Axudaron a construír o espírito do pobo que xurdiu sobre os restos da guerra e convertéronse en berce da elite militar, política e intelectual. Na década de 1970, con todo, comezou a decaer, sobre todo cando terminou a hexemonía do partido laborista. As novas xeracións desprazáronse ás cidades, tras recortar as axudas estatais, para acabar coa dependencia. As kibutz recibiron un duro golpe, e a maioría delas abrazáronse ao capitalismo e á privatización. En opinión de Yair Tzaban, as contradicións comezaron a evidenciarse no movemento: “Os xudeus viñan dos países árabes e empezamos a contratar aos árabes de Israel, e segundo a nosa ideoloxía, convertémonos en explotadores”. A segregación fíxose evidente nas kibutz, e quedou patente que o sionismo era máis forte que o socialismo.

Por iso, moitos pensan que a maior contradición está na esencia do propio movemento: como casar a ocupación e a igualdade? “Durante moito tempo, a esquerda tivo a tendencia de mitificar á Kibutz, porque cría que estaba a defender un proxecto socialista excepcional para protexer a Israel”, explicou Salhabe. As kibutz deron un prestixio progresista ao sionismo e, en consecuencia, moitos xustificaron o soño socialista custe o que custe, sen admitir que as illas foran formadas polos xudeus de forma expresa.