Tempo de paz para o mar
- Os científicos din que a nosa costa é a zona máis próspera do litoral atlántico, a máis rica en biodiversidade e a máis ameazada. A organización internacional Oceana e os seus biólogos propuxeron conformar unha figura que recoñeza a unidade biolóxica - xeológico-xurídica do noso litoral para dar a coñecer a vida que se esconde nas nosas augas e propiciar a adopción das medidas legais oportunas.
Sempre se dixo que somos un pobo estreitamente ligado ao mar, que o mar é un elemento de gran importancia na nosa economía, no noso modo de vida, na nosa cultura. Con todo, nas últimas décadas parece que vivimos de costas a el, deixando de mirar de maneira natural a súa existencia, coma se non fose parte do noso mundo vivo.
Á marxe do pescador que vive dos beneficios que del extráense, ou do científico que se dedica á investigación específica, o descoñecemento, o afastamento dos demais, é enorme. E a ignorancia é irresponsable. A ignorancia provoca a interrupción, o menosprezo e a construción de muros invisibles, fortes murallas mazarocas, para non ter que enfrontarse a interferencias incómodas.
Como entender, si non, as intencións destrutivas que fixeron tan famoso ao pobo de Pasaia. Por exemplo, o anteproxecto de hai unha década que propuña escavar o monte Jaizkibel e construír un super porto nas súas tripas, pero que saía del porque a pedra non servía para o recheo, que se abandonou.
Como entender, si non, que a protección que se lle deu ao monte Jaizkibel sexa superior ao nivel do mar e non teña en conta o que queda baixa a auga, a pesar de que o monte ten zonas terrestres e mariñas, cando é unha e a mesma.
Como entender, si non, a canción que Pirritx e Porrotx dedicaron a Izurde Pakito, que viviu na bahía de San Sebastián, excepto por falta de coñecemento, porque os golfiños (cetáceos) teñen poboacións estables nas nosas augas e non sabemos que son autóctonos. Di: Coa primavera, foi de súpeto, viñeches de lonxe a Euskal Herria a nadar, para quedarche connosco, para sempre…
A esa falta de coñecemento atribuíuse tamén o buxán existente nas leis de protección, a débil presión para obrigar ás autoridades a tomar medidas, a carencia que mostra a Rede Natura 2000 no mar en xeral e no Cantábrico en particular.
Despois de vinte anos
A normativa europea de conservación ambiental, a denominada Directiva de Hábitat, cumpre este ano vinte anos. Esta lexislación que obriga aos Estados membros da Unión Europea a adoptar medidas efectivas e os instrumentos creados para aplicar a súa política, as Redes Natura 2000, supuxeron unha novidade importante na súa concepción: a concreción. Por tanto, actuar sen máis nin máis sobre a conservación da natureza é inútil. Desde entón, cada estado ten que establecer que hábitats (hayedo, río, chaira, arrecife…) e que especies (que tipo de algas, que cetáceos, mamíferos ou árbores) quere conservar. Por outra banda, obriga a realizar estudos periódicos, polo que non basta con dicir que se protexe este tipo de cetáceo. A lei indicará as variacións na poboación desta especie ou a situación do seu hábitat.
Unha das conclusións máis relevantes da actividade de todos estes anos, que por comparación fai aínda máis visibles as carencias, é a diferenza de ritmos dos 27 estados. Algúns, como Francia, Holanda, Austria ou Alemaña, aplican políticas máis estritas. Leste mesmo ritmo obsérvase tamén na terra e no mar. A maioría dos preto de 25.000 espazos naturais que compoñen a Rede Natura 2000 atópanse, por diferenza, no solo.
Un exemplo. Si descendemos desde o mar Báltico, e conectamos con liña as zonas de protección dos mares tanto no Atlántico como no Cantábrico, é bastante sorprendente ver que o seguimento que chega desde Normandía, Bretaña, Aquitania até Lapurdi interrómpese violentamente á altura do Bidasoa.
Así chegou o estudo realizado por Ocean (organización internacional dedicada á conservación do mar) e o Colexio Oficial de Biólogos de Euskadi para protexer a zona marítima de Jaizkibel Ulia e propor de paso o corredor ecolóxico marítimo entre Donostia-Biarritz, presentado por primeira vez no Aquarium de San Sebastián na primavera de 2010, que, tendo en conta toda a costa atlántica, é a zona de maior biodiversidade que se debe preservar segundo a súa normativa europea.
Acabáronse, pois, as escusas. Acabouse a ignorancia. O coñecemento e as probas están nestes informes. Neste traballo, formado por Ocean e a Asociación de Biólogos, e tamén noutros informes científicos que, aínda que foron financiados con diñeiro público, non fan públicas as administracións. No caso dos realizados pola Asociación de Golfiños e Baleeiros Vascos.
Hai un ano para recuperar o tempo perdido. En 2012 completarase provisionalmente a lista das zonas terrestres e mariñas ás que a Rede Natura 2000 quere conectar. A proposta do corredor ecolóxico mariño chegou a todas as administracións implicadas neste asunto. As asociacións de defensa do medio ambiente, entre as que se atopa o Colexio de Asociacións de Iparralde (CADE), tamén comezaron a traballar. A responsabilidade está en mans dos políticos.
Euskadiko Biologoen Elkargo Ofizialeko (EBEO) kidea da Iñaki Azkarate. Baionan aurkitu genuen, Donostiatik Miarritzera arteko korridore ekologikoaren aldeko proposamena besapean.
Nondik dator Biologoen Elkargoaren eta Oceanaren arteko elkarlana?
Lehen kontaktuak 2009an hasi ziren. Itsasoan dugun babes hutsunea dela eta, nazioarteko eragile baten laguntza behar genuela ikusten genuen EBEOn, estatu mugez harago, Europar Batasuna eta Natura 2000 Sarea baitira gure testuingurua. Zentzu horretan, itsas kontserbazioan izen ona eta baliabideak dituen nazioarteko erakundea da Oceana, eta Madrilgo Gobernuak finantzatuta, Kantauriko itsasertza Bidasoaraino aztertua du.
Gure betebehar etikoa gauzak mahai gainean jartzea da, Jaizkibelen zein habitat eta zein espezie dauden esatea. Erabakia beste batzuen esku dago.
Itsas korridore izendatzeak, babesa emateak, zer esan nahi du?
Natura 2000ren baitan denetik dago. Badira basabizitzaren eredu diren eremuak eta badira jarduera ekonomiko jasangarriagoa ametitzen dutenak, Jaizkibel mendia kasu. 2.000 hektareatik gora daude Sarean, baina egurra ustiatzen da eta turismoa ere sartzen da, golf zelaia dago…
Guk itsasoan proposatzen duguna ez da erabateko debekua; hori, gainera, administrazioak esan beharko du, esatekotan. Guretzat, petrolio-portua eta itsas erreserba bateraezinak dira. Aldiz, artisau arrantzak ez luke ezer eragotziko.
Zein da protokoloa?
Maila administratibo ezberdinak daude. Bruselara jo dugu lehenik, zeren Natura 2000 Sareko eremuen kudeaketa estatuei dagokie, baina onarpena eta gainbegiratzea Bruselak egiten du, Habitat Zuzentarauaren bidez. Parisera ere jo dugu. Itsas korridoreak bi estatuen arteko harremanak lantzea eskatzen duelako. Eta Madrilen ere izan gara. Printzipioz konpetentziak estatuenak direlako. Konpetentziak autonomietara heltzen dira, baina proposamenak estatuek egiten dituzte eta gainera, itsasoari dagokiona ere Madrilen esku dago.
Gipuzkoako Foru Aldundira ere jo dugu, Batzar Nagusietara…. Esparru administratibo guztietan eta mahai guztietan jarri dugu proposamena.
Zein da epea?
2012an Europako Natura 2000 Sareak osatuta behar du, bai lurrean eta bai itsasoan. Nahi genuke urtebeteko epe horretan Jaizkibel-Uliako itsas erreserba kontuan hartzea. Korridorea gero helduko da.
Jaizkibel Atlantikoko itsasertzeko eremu aberatsena da biologikoki, eta baita mehatxatuena ere. Geologikoki ere aztertu da, eta horren arabera, Deba, Zumaia, Mutriku eta Getariako geoparkeraino ere luzatu egin beharko litzatekeela uste dugu, eta Lapurdiko flisharekin bat egin beharko lukeela, geologikoki ere unitatea delako.
Betebehar legalek 20 urte beteko dituzten arren, administrazioek ez dute itsas eremurik proposatu oraindik. Eta horretarako gaude gu, gogorarazteko.
Biologoa. Euskal Izurde eta Baleazaleen Elkarteko kidea. Zetazeoak ikertzen ditu, eta bereziki, Izurde Handiak. Laster, hauengan oinarritutako tesiaz harrituko gaitu.
Zergatik dira zetazeoak horren garrantzitsuak?
Egitura trofikoaren goialdean daudelako. Harrapari naturalak dira. Sistema orekatuan harrapakinak eta harrapariak behar dira.
Bestalde, zetazeoak bioindikatzaileak dira, ekosistemaren egoera eta osasuna zein den erakusten dute. Zetazeoak baldin badaude, jakia dagoen seinale. Eta hauek pairatzen dituzten gaixotasunak ikusita, badakigu kate trofiko osoan, maila biologiko ezberdinetan, zein gaixotasun dauden eta nolakoak diren: birikoak, kutsadurak sortuak, mikrobiologikoak…
Zenbat espezie identifikatu dituzue?
Gure kostaldean, 17. Munduan 84 direla kontuan hartuta, asko dira. Horietarik 5 bertan bizi dira: Izurde Handia, Izurde Arrunta, Izurde Marraduna, Potzuak edo Izurde Pilotuak eta Zifioak. Azken hauek oso animalia arraroak dira, eta ankerrak. Oso animalia bereziak ikusi ditugu hemen.
Izurde Handia, zure tesian ikertu duzuna, legez babestu beharra dago.
Bai. Espezie mehatxatuen zerrendan dago eta hemen oso populazio garrantzitsua daukagu. Argi dago aberastasun handia dugula hemen, baina oso oreka hauskorrean, eta neurriak hartzeko momentua da. Ez da, gainera, aparteko neurririk ere eskatzen. Itsasoaren egoera larria da, eta hala ere, esperantza ematen du, babesten denean segituan biziberritzen delako. Baina Arrantza politikarekin egiten dugu beti topo, ustiaketa politikekin, azpiegitura politikekin... Ez uste, dena den, aparteko neurriak beharko liratekeenik ere.
Itsas korridoreko txosten zientifikoetan parte hartu duzu. Zer on ekarriko luke itsas korridoreak?
Itsas korridoreen funtsa eremu naturalak lotzea da, prozesu biologikoak bata bestearekin elkartuta daudelako, ez daudelako isolatuta. Hori lurrean hala bada, pentsa itsasoan, eremuak askoz zabalagoak direnean, ez direnean horren mugatzaileak. Zetazeoek mugikortasun handia dute, eta bazter batean babesten baditugu ondo, baina eremu horretatik ateratzean zer?
Korridore ekologikoak, mugikortasun eskasa dutenenei ez ezik, mugikortasun handia duten organismoei ere baldintza egokiak eskaintzen dizkie. Onura bizidun eta ekosistema guztientzat da.
Lapurdiko kostaldean badira eremu babestuak, Gipuzkoan eta Bizkaian ordea, solteren bat besterik ez. Antzematen al da desberdintasuna itsasotik begiratuta?
Babesa berri-berria da Lapurdin, eta, tira, babesa bezain inportantea da gero heltzen den kudeaketa. Gestio planaren arabera hasten dira neurriak hartzen eta han ere ez dira lanean hasi oraindik. Ekosistemetan epe luzera ikusten dira onurak. Zaintza, garbiketa, kontrola, hori dena gestio planetan zehazten da.
Bizipen gogoangarriren bat kontatuko zeniguke?
Gauza asko eta harrigarriak gertatu zaizkit itsasoan. Zer lan polita zuena, esaten digute, zer animalia ederra izurdea, zer irribarrea… Nik beti esan ohi dut izurdea idealizatuta dugula, baina izurdea, nik ikertzen dudan Izurde Handia, animalia basatia da, harraparia, eta borroka egin behar badu egin egiten du, bere espeziekoekin, beste espeziekoekin edo behar denarekin. Baina egia da xarma berezia dutela. Gugandik oso hurbil sentitzen ditugu, beren egitura sozialagatik. Gu egunero harritzen gaituzte, espontaneoak dira, oso sozialak, azkarrak... Beren inteligentzia emozionala da bereziki polita, elkarrekin nola bizi diren, nola babesten duten elkar, beste espezieekin erlazionatzeko duten erraztasuna…
Behin, itsasontzi batean haur mordo batekin gindoazela, Izurde Pilotuak agertu zitzaizkigun, familia estruktura oso itxia dute. Poliki-poliki, area horretan ziren guztiak hurbildu zitzaizkigun, ehunka ziren, inguratu egin gintuzten, ordubete eman zuten gure ondoan. Gure ustez, eta inguruan orkak zebiltzala jakinda, gu babestera heldu ziren.
Istorio tristeak ere ikusi ditugu. Behin itsasontzi batek katxalote bat jo zuen. Bost bat ordu eman zituen agonian, odola arnasten zuela, izugarria izan zen hura.
Eta balea bat ere ikusi genuen ziztu bizian pasatzen, hamabost izurde ondoan saltoka zituela, erotuta, pozik... Espezie nahastuak elkarrekin jolasean... Oso gauza ederrak.
“Baratze bat nahi deizut egin...”.
Macarena Olona estatuko abokatuak eta portuko aholkulariak iazko apirilean salatu zuen fiskaltzaren aurrean Pasaiako portuko lonjaren eraikuntzan balizko ustelkeria kasua. Espainiako Estatu mailan indarrean daude ere beste hamar portutako ustelkeria kasuen ikerketak.